Kelebek Etkisi, pek çok insan tarafından merak edilen önemli bir konudur. Önemli toplantılarda sık sık duyduğumuz bir söz öbeğidir aynı zamanda. Peki, kelebek etkisi nedir? Bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin öngörülemez büyüklükte olan sonuçlar doğurmasıdır. Yani farklı noktada oluşan küçük bir değişimin çok uzak mesafelerde olan büyük olayları etkileme gücüdür.
Kelebek etkisi, matematikçi, materelog Edward N. Lorenz'in Kaos Teorisi ile ilgilidir. Onun yapmış olduğu çalışmalardan biridir. Kaos teorisi, karmaşık sistemleri inceleyen, onlar hakkında anlamlı olan matematiksel sonuçlar çıkarmayı hedefleyen bir kuramdır. Sürprizlerin, doğrusal olmayan ve öngörülemeyenlerin bilimidir. Kaos teorisi, türbülans, hava durumu, borsa gibi önceden tahmin edilemeyen ve kontrol etmenin mümkün olmadığı doğrusal olmayan olaylar ile ilgilenir.
Edward N. Lorenz, hava durumu modellemesi ile ilgili yaptığı bir deneyde kendisinin sebep olduğu ufak bir rakam hatası yüzünden çok farklı sonuçlar elde ettiğini fark edince 'Kelebek Etkisi'nin temelini de o zaman atmış olur. Oldukça ufak olan bir değişimin yarattığı muazzam fark karşısında şaşıran Lorenz, konu ile ilgili bir makale yayımlar. Bu makale ödüle de layık görülür.
Kelebek Etkisi daha sonra gittikçe popüler, dikkat çeken bir konu haline gelir. Zamanla sadece hava durumu gibi bilimsel olaylar dışında ekonomi, felsefe, psikoloji ve politika gibi alanlarda da Kelebek Etkisi analojisi etkin bir şekilde kullanılmaya başlandı. Hatta tesadüfler ve kader kavramı dahi Kelebek Etkisi ile yan yana kullanılmaya başlanır.
Kelebek Etkisi, 2000'li yıllarda çekimi yapılan Hollywood yapımı filmler ile daha geniş çevrelerce de duyulur olmuştur. Kelebek Etkisinde başlangıçta öngörülemeyen sonuç genellikle bir olumsuzlukla neticelenir. Kelebek Etkisinde esas olan dünyadaki tüm canlıların birbirleri ile ilişkili olduğu, her şeyin birbirine etki ettiği bir döngüdür. Parça bütün ilişkisinden ya da tümevarım yöntemi ile öngörülenin çok ötesinde bir sonucun ortaya çıkmasıdır.
Kelebek Etkisi sürecini Satürn'ün halkalarında, çift sarkaçlı deney düzeneklerinde, su moleküllerinin titreşmesinde ve ekonomide dolar, altın veya borsadaki hisse senedi fiyatlarının yükselişinde de görmek mümkündür.
Örnek 1
Hava durumu ile ilgili verilen şu örnek hafızalardaki yerini korur. Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD'de bir fırtına kopmasına neden olabilir. Yani bir kelebeğin kanat çırpması dünyayı etkisi altına alan büyük çaplı bir olayın oluşmasına da neden olabilir.
Örnek 2
1905'te Viyana'daki Güzel Sanatlar Akademisi'ne genç bir adam başvurur fakat başvuru reddedilir. Bu adam da ünlü Alman politikacı Adolf Hitler'dir. Hitler, hayallerini gerçekleştiremeyince Alman ordusuna katılır. Sonrasını başta Almanya olmak üzere 2. Dünya Savaşı ile birlikte yaşananları hepimiz çok iyi biliriz. Bu yaşanan olaylar silsilesi birçok kişi tarafından doğrudan Kelebek Etkisi ile de ilişkilendirildi.
Örnek 3
İki ya da daha çok kişi arasında 28 tane dikdörtgen, yassı taş ile oynanan bir salon oyunu olan domino taşlarını buna örnek verebiliriz. Yan yana dizilmiş domino taşlarında kelebek etkisi ilk taşa dokunmadır. Sonrası çoğu zaman öngörülemeyecek bir şekilde gelişir.
Örnek 4
Kapalı bir alanda oynanan bir spor çeşidi olan bilardo da buna güzel bir örnek olabilir. Bilardoda açı hesaplamak ve hızı ayarlamak iki önemli temel kuraldır. İlk atışta ne kadar tutarlı olursanız olun beyaz topa vurduğunuz hız ve açıdaki en küçük farklılık, bilardo paketinin her seferinde ilginç bir şekilde farklı yönlerde dağılmasına neden olur.
Örnek 5
Çok küçük bir alanda ortaya çıkan ve tek insanda görülen Covit-19'un kısa sürede bütün dünyayı öngörülemez ve etkili bir şekilde etkisi altına alması da Kelebek Etkisi için güzel bir örnek oluşturur.
Ayrıca bakınız
Biyolojik Silah Nedir? Biyolojik Silahın Tarihçesi
Dünya Tarihindeki En Büyük Salgınlar
Dünyada En Çok Konuşulan Diller Hangileridir?
Kelebek Etkisi Nedir? Örnekler
Türkiye'de Kışın Gezilmesi Gereken Yerler
Altın Fiyatları Nasıl Belirlenir?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder