Ad soylu bir
sözcükle "etmek, olmak, kılmak, eylemek" eylemlerinden birinin
oluşturduğu birleşik fiillerdir. Bu fiiller bazen ayrı bazen de bitişik
yazılır. Birleşme durumunda bir ses olayı varsa fiil bitişik; bir değişme yoksa
fiil ayrı yazılır.
Ses olaylarına, sözcüklerin yazımına odaklanırken
fiilde yapı içerisinde önemli yer tutan birleşik fiillerin biri fiil olmak
üzere en az iki sözcükten oluştuğunu unutmamak gerekir.
Örnek
Bütün olanlara büyük bir teslimiyetle
sabrediyor. (ses düşmesi olduğundan birleşik yazılmış)
Bunların bir gün başına geleceğini önceden
hissetmişti. (ses türemesi olduğundan birleşik yazılmış)
Fiilde yapı konusunu bir daha anlatması için
öğretmeninden rica eyledi. (ses olayı olmadığından ayrı yazılmış)
Annesinin elini bir an bırakan çocuk yolda
kayboldu. (ses düşmesi olduğundan birleşik yazılmış)
Bütün işleri ona bırakınca adamcağız
mahvoldu. (ses düşmesi olduğundan birleşik yazılmış)
Konuklara öncelikle programın akışını arz
etti. (ses olayı olmadığından ayrı yazılmış)
Yarışmada derece yapan öğrenciyi odasına çağırdı,
tebrik etti. (ses olayı olmadığından ayrı yazılmış)
O kadirşinas insanlar, göçmen kuşlar gibi bu diyarları
bir bir terk etti. (ses olayı olmadığından ayrı yazılmış)
Not: Yardımcı eylemlerle
oluşturulan fiillerde anlamsal ağırlık, ad soylu sözcük üzerindedir.
Uyarı: "Etmek ve
olmak" eylemleri kimi zaman cümlelerde yardımcı eylem olmaktan çıkar, asıl
eylem olarak kullanılır. Bu eylemler aşağıdaki özellikleri taşısalar asıl eylem
olur.
1. Cümlede birleşik fiil oluşturmuşlarsa yardımcı eylem; tek başlarına bir öğe
olmuşlarsa asıl eylemdir.
2. Cümlede tek başlarına tam bir eylem anlamına sahipseler asıl eylem;
değillerse yardımcı eylemdir.
3. Kendilerinden önceki sözleri özne, nesne, tümleç olarak alırlarsa asıl
eylemdir.
Örnek
Bu arsa on milyar eder. (tutar)
Z.T.
Y.
Yarın erken evde olmalısın.
(bulunmak)
D.T. Y.
Yeni giysi üzerime oldu.
(bedenen uymak)
Y.
Elmalar
henüz olmamış. (olgunlaşmamış)
Z.T.
Y.
Orada ne ettiniz onlar kaçtı? (yapmak)
Y.
Akşam herkes evinde olsun. (bulunmak)
Ayrıca bakınız
Fiil Kiplerinde Anlam (Zaman) Kayması
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder