Bildirilen
işin birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bildiren fiillerdir. Nitelikte
eşitlik bildiren fiiller de işteş fiil sayılır. "-ş" ekiyle yapılır.
"-ş" ekinin olduğu her yerde işteşlik olmaz. Yukarıda değinilen
özellikleri taşıması gerekir.
Örnek
Arkadaşıyla
ayrılmasına rağmen yıllarca mektuplaştı. (karşılıklı)
Kuşlar
bize küsmüşçesine uzak diyarlara uçuştu. (birliktelik)
Yukarıdaki cümlelerde "-ş" sesinden
dolayı iki cümlede de işteşlik bulunmaktadır. "Mektuplaştı" fiilinde
karşılıklı; "uçuştu" fiilinde ise birlikte yapma anlamı vardır.
İşteş Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek Cümleler
İki kardeş oyuncakların paylaşımında
sonunda anlaştı. (karşılıklı)
Âşıklar meydanda
nazikçe atıştılar. (karşılıklı)
Taraflar, anlaşma
sağlanamayınca çatıştı. (karşılıklı)
Ayrılacağız diye saatlerce bakıştık. (karşılıklı)
Herkesin gözü önünde pis
pis dövüştüler. (karşılıklı)
Öğrenciler, sınıfta
fiillerde çatı konusunu saatlerce tartıştılar. (karşılıklı)
İki dost yılların
hasretiyle kucaklaştılar. (karşılıklı)
Onlar, aynı
saat ve yerde buluştular. (karşılıklı)
Sorunları çözmek
için yazıştılar. (karşılıklı)
Elmayı kardeş payı
yaparak paylaştık. (karşılıklı)
Kuşlar, seher vaktinde
her zamanki gibi yine ötüştü. (birliktelik)
Çocuklar, söylenenleri
dinledikten sonra anlamlı anlamlı gülüştüler. (birliktelik)
Öğrenciler, teneffüste
hava almak için dışarıya kaçıştılar. (birliktelik)
Arkadaşlarının öldüğünü
duyduklarında birdenbire ağlaştılar. (birliktelik)
Kuzular
evlere yaklaşınca tatlı tatlı meleşti. (birliktelik)
Not: Bazı fiiller çatı eki
almadıkları halde kelimenin kökeninde mevcut sesten ve kelimelerde birden fazla
kişi tarafından yapılma anlamı olduğundan bunlar da işteş çatılı fiil sayılır.
Örnek
İki cengâver sonuna kadar güreşti.
Birinci Dünya Savaşı'nda
Türkiye bütün dünya ile savaştı.
Not: Nitelikte eşitlik yani
değişerek yeni bir görünüm kazanma anlamı olan fiillerde de işteşlik vardır.
Örnek
Ne kadar güzelleşmişsin.
Sıcak havanın tesiriyle esmerleşmişsin.
Hasta, günden güne iyileşiyor.
İpucu: Öznesine göre fiili çatısında şöyle bir yol izlenebilir. Gerçek özne varsa "edilgen fiil" silinebilir. Yükleminde "-l, -n" ekleri varsa "edilgen veya dönüşlü" üzerine yoğunlaşılabilir. Bu ikisi arasında kalındı mı hemen öznelere odaklanılmalı gerçek özne varsa dönüşlü yoksa sözde özne yer alırsa edilgen çatılı fiilde karar kılınmalıdır.
Ayrıca bakınız
Fiil Kiplerinde Anlam (Zaman) Kayması
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder