Yüklemin çatı, kişi, zaman, yardımcı eylem ve ek eylem açısından cümleye uygun düşmemesidir. Genellikle birden fazla yüklemin olduğu cümlelerde ortak kullanımdan kaynaklanan yanlışlıklardır.
Örnekler
Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir ve çay içtik.
Cümle, bağımlı sıralı bir cümledir. Birinci cümlenin yüklemi eksiktir. Çay, içilir fakat reçel ve ekmek içilmez. Cümle; "Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir içtik ve çay içtik." şeklindedir. Bu da yanlış bir kullanımdır. Cümlenin doğru yazılışı şu şekildedir:
Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir yedik ve çay içtik.
Baktığımız dairenin balkonu büyük ama yeterli değildi.
Cümle, sıralı bir cümledir. Cümle; "Baktığımız dairenin balkonu büyük değildi ama yeterli değildi." şeklindedir. "Değil" sözcüğü ortak kullanılmıştır. Bu da yanlış kullanıma neden olmuştur. Cümleyi şöyle düzeltebiliriz:
Baktığımız dairenin balkonu büyüktü, ama yeterli değildi.
İçkiyi hiç, sigarayı ara sıra içerim.
Cümlede yer alan "içmek" yüklemi ortak kullanılmıştır. Bu da anlatımı bozmuştur. Cümle bozuk haliyle "İçkiyi hiç içerim, sigarayı ara sıra içerim" şeklindedir. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:
İçkiyi hiç içmem, sigarayı ara sıra içerim.
Sen bana hüzün, ben sana mutluluk verdim.
"Verdim" yükleminin cümlelerde ortak kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu söz konusudur. Cümle; "Sen bana hüzün verdim, ben sana mutluluk verdim." şeklindedir. Bu da bozuk bir anlatımdır. Yani şahıs ekleri uyuşmuyor. Cümlelerdeki anlatım bozuklukları şu şekilde giderilebilir:
Sen bana hüzün verdin, ben sana mutluluk verdim.
Geçen yaz Antalya'ya, bu yaz İstanbul'a gideceğiz.
Cümle; bağımlı sıralı bir cümledir. İlk cümlenin yüklemi eksiktir. Cümle bu haliyle yazıldığında; "Geçen yaz Antalya'ya gideceğiz, bu yaz İstanbul'a gideceğiz." şeklini almaktadır. Oysa "geçen yaz" söz grubundan biz yüklemin de geçmiş zaman kiplerinden biriyle çekimlenmiş olması gerektiğini anlıyoruz. Cümlenin doğru yazılışı;
Geçen yaz Antalya'ya gittik, bu yaz İstanbul'a gideceğiz.
Boyu kısa, bedeni de pek biçimli değildi.
Cümlelerde ortak kullanılan öğeler dikkate alınmadan cümle yazıldığında; "Boyu kısa değildi, bedeni de biçimli değildi." şeklinde bir cümle ile karşılaşırız. "Değil" sözcüğü ortak kullanıldığından anlatım bozukluğu oluşturmuştur. Cümleyi şöyle düzeltebiliriz:
Boyu kısa idi, bedeni de pek biçimli değildi.
Mustafa aşağı, ben yukarı çıkıyordum.
Sıralı bir cümle olan bu cümlede "çıkıyordum" yüklemi ortak kullanılmıştır. "Mustafa aşağı çıkıyordum, ben yukarı çıkıyordum" gibi. Bu da yanlış bir ifadedir. Cümleyi şöyle düzeltebiliriz:
Mustafa aşağı iniyordu, ben yukarı çıkıyordum.
Yeni elbisesi hem pahalı hem de güzel değilmiş.
Cümlelerde "değil" sözcüğü ortak kullanılmıştır. Yani cümleyi tam olarak yazarsak "Yeni elbisesi hem pahalı değildi hem de güzel değilmiş." gibi saçma bir anlatımla karşılaşırız. "Pahalı" sözcüğünden sonra ek-fiil getirilmelidir. Cümlelerdeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:
Yeni elbisesi hem pahalı idi hem de güzel değilmiş.
Bizimle bazen çok fazla bazen de hiç vakit geçirmezdi.
Cümle, bağımlı sıralı bir cümledir. Cümlede yüklem ortak kullanıldığından anlatım bozukluğu oluşturmuştur. Yani cümleyi tam olarak söylediğimizde; "Bizimle bazen çok fazla vakit geçirmezdi bazen de hiç vakit geçirmezdi." gibi saçma bir anlatımla karşılaşmaktayız. İfadenin doğru yazılışı şu şekildedir:
Bizimle bazen çok fazla vakit geçirirdi, bazen de hiç vakit geçirmezdi.
Biriken sorunları sen de çözemezsin Mustafa da.
"Mustafa ve sen" şahsı için aynı yüklemin kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. "Mustafa" ve "sen" şahısları farklı şahıs ekleri alırlar. Cümlelerdeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:
Biriken sorunları sen de çözemezsin Mustafa da çözemez.
İş konusunda ben onu o da beni etkilemek istemez.
"Ben" ve "o" şahısları aynı yükleme bağlanmıştır. Bu da yanlışlığa neden olmuştur. Doğru cümleleri yazmak gerekirse:
İş konusunda ben onu etkilemek istemem o da beni etkilemek istemez.
O yıllarda ben otuz, o ise otuz beş yaşlarındaydı.
Yukarıdaki ifadeler bağımlı sıralı cümleler şeklinde oluşmuştur. Yüklemin ortak kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. Cümlelerin doğrusu aşağıda yazılmıştır.
O yıllarda ben otuz yaşındaydım, o ise otuz beş yaşlarındaydı.
Dürüst biri olduğundan dün de bugün de kuşkuya düşmüyorum.
Cümlede yüklemin ortak kullanımından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. Öyle ki "dün" geçmişle ilgili; bugün ise şimdiki zaman ile ilgili bir zaman zarfıdır. İki zaman zarfı da şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş olan "düşmüyorum" yüklemine bağlanmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:
Dürüst biri olduğundan dün de kuşkuya düşmedim, bugün de kuşkuya düşmüyorum.
Dişçiye hiç ya da çok seyrek gidiyor.
"Hiç" olumsuz yüklemlerle kullanılır. "Gidiyor" yüklemi ortak kullanılmış olumlu bir çekimli fiildir. Cümlede "hiç" sözcüğünden sonra bir yüklemin gelmesi gerekir. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:
Dişçiye hiç gitmiyor ya da çok seyrek gidiyor.
Ayrıca bakınız
Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağdaşıklık
Duruluk İlkesine Aykırılık (Gereksiz Sözcük Kullanmak)
Sözcükleri Birbiriyle Karıştırma-Yanlış Anlamda Kullanma
Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğeler (Sözün Yanlış Yerde Kullanılması)
Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları (Anlam Belirsizliği)
Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması
Yapısı Yanlış Sözcük Kullanmak
Yardımcı Eylemleri Gereksiz Kullanmak
Yapı Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağlaşıklık
Özne Yüklem Uygunluğuna Aykırı Yanlışlıklar
Öğe Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları
Ek Yanlışları (Tamlayan Eki Eksikliği)
Yardımcı Eylem, Eylemsi Eksikliği vb. Yanlışlıklar
Anlatım Bozuklukları Konu Testleri
Anlatım Bozuklukları Konu Anlatımı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder