Edebiyat Okulu: Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğelerden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Bir sözcüğün anlamına uygun yerde kullanılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

Örnekler

Bugün çok başım ağrıyor.

"Çok" sözcüğü cümlede yanlış yerde yer almaktadır. "Çok" sözcüğü bu durumda "bir insanın birden fazla başının olduğu" anlamını vermiştir. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Bugün başım çok ağrıyor.

İzinsiz inşaata girilmez.

"İzinsiz" sözcüğü "sıfat" veya "zarf" görevinde kullanılabilen bir niteliği belirtir. "İzinsiz" kelimesi cümlede yanlış yerde kullanılmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

İnşaata izinsiz girilmez.

Geri kalmış ülkemizin bazı şehirlerine öncelik tanınacak.

Cümlenin anlamında bir sapmaya neden olduğu için "geri kalmış" söz grubunun yerinde kullanılmadığı görülür. Geri kalan, ülkemiz değil; ülkemizin bazı şehirleridir. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle düzeltilebilir:

Ülkemizin geri kalmış bazı şehirlerine öncelik tanınacak.

Eski içişleri bakanı vefat etmiş.

"Eski" sözcüğü cümlede yanlış yerde kullanılmıştır. "İçişleri"nin eski ve yenisi olmaz. Eski ve yeni bakan olabilir. Cümledeki bozukluk şöyle giderilebilir:

İçişleri eski bakanı vefat etmiş.

Cesetler çok denizde kaldığından çürümüş.

Yukarıdaki cümlede "çok" miktar zarfının yanlış yerde kullanıldığını görmekteyiz. "Az deniz", "çok deniz" diye bir kullanım yoktur. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Cesetler denizde çok kaldığından çürümüş.

Ağrısız kulak delinir.

"Ağrısız" sözcüğü cümlede yanlış yerde kullanılmıştır. Cümle; "kulağı ağırmayanların kulağı delinir." anlamını vermiştir. Oysa anlatılmak istenen farklıdır. Cümlede, müşteri çekmek için "eylemi" etkili kılma amaçlanmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Kulak ağrısız delinir.

Okuldaki öğrencilerin bütün adlarını ezbere bilirdi.

"Bütün" sözcüğü cümlede yanlış yerde kullanıldığından kastedilmek istenilenin dışında bir anlam ortaya çıkmıştır. Cümle bu haliyle bir öğrencinin sayıca çokluk isimlerini kastetmektedir. İsimlerin değil; öğrencilerin çokluğu söz konusudur. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Okuldaki bütün öğrencilerin adlarını ezbere bilirdi.

Ahmet üç gün içinde petrol üreten ülkeleri ziyaret edecek.

Petrol üretimi uzun süren bir uğraş olup emek gerektiren bir iştir. Üç günde petrol üretilemez. "Üç gün" söz grubu yanlış yerde kullanılmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Ahmet petrol üreten ülkeleri üç gün içinde ziyaret edecek.

Okulu bitirince doktor olarak doğduğu kasabada çalışmaya başlamış.

İnsan, doğarken vasıfsız, unvansız doğar. Zamanla bazı unvanlara sahip olur. Hiç kimse annesinden doktor veya öğretmen olarak doğmaz. "Doktor olarak" söz öbeği yanlış yerde kullanılmıştır.

Cümlenin doğru yazımı şu şekildedir:

Okulu bitirince doğduğu kasabada doktor olarak çalışmaya başlar.

Mehmet, her yolda kalan insana yardım ederdi.

"Her" sözcüğünün cümlede yanlış yerde kullanıldığını görmekteyiz. Bu şekliyle "birden fazla yol" anlamı çıkmaktadır. Oysa kastedilmek istenen farklıdır. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Mehmet, yolda kalan her insana yardım ederdi.

Ekranlar, tekrar tekrar ölen kişileri gösteriyordu.

Cümlede geçen "tekrar tekrar" ikilemesi yanlış yerde kullanılmıştır. Her insan bir kez dünyaya gelir ve yine bir kez ölür. Cümleden aynı insanın defalarca öldüğü anlamı çıkmaktadır. Oysa cümlede; "görüntü"nün tekrar tekrar oluştuğu kastediliyor. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle giderilebilir:

Ekranlar, ölen kişileri tekrar tekrar gösteriyordu.

Ayrıca bakınız

Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağdaşıklık

Duruluk İlkesine Aykırılık (Gereksiz Sözcük Kullanmak)

Sözcükleri Birbiriyle Karıştırma-Yanlış Anlamda Kullanma

Karşılaştırma Yanlışlığı

Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları (Anlam Belirsizliği)

Deyim ve Atasözü Yanlışları

Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

Mantık Hataları

Yapısı Yanlış Sözcük Kullanmak

Yardımcı Eylemleri Gereksiz Kullanmak