Edebiyat Okulu: Paragrafta Yapı, Paragrafın Bölümleri, Örnekler

Paragrafta yapıda düşünce yazısı türündeki eserler ön plana çıkar. Nasıl ki hikâye, deneme gibi yazıların giriş, gelişme ve sonuç bölümleri varsa paragrafların da aynen giriş, gelişme ve sonuç bölümleri vardır.

Bir yazıda bulunması gereken bütünlük, anlam gibi nitelikler paragrafta da aranır. Paragrafta, her cümle kendinden önceki cümlenin devamı olduğu kadar sonrasında gelen cümlenin de hazırlayıcısı durumundadır. Yani paragrafta giriş, gelişme ve sonuç bölümleri yer alır.

1. Giriş Bölümü (Giriş Cümlesi)

Paragrafın ilk cümlesi olan giriş bölümü paragrafta konunun ortaya konulduğu bölümdür. Genel bir yargı içeren giriş cümleleri genellikle bir veya iki cümleden oluşur. Kendisinden önce gelmesi muhtemel cümle veya cümlelere bağlı "oysa, halbuki, kısacası, bunun için, ama, fakat, yine de, bundan dolayı, bu nedenle, ne var ki, çünkü, onları, bunları, şunları…" gibi ifadeleri içermez.

Örnek

Giriş Cümlesi Olmaya Elverişli Cümleler

Aynı dili konuşanlar değil aynı duyguları paylaşanlar anlaşabilir.

Hayatın gerçek amacı bilgi değil eylemdir.

Kabul edilen bir yanlışlık, kazanılmış bir zaferdir.

Taşı delen suyun gücü değil damlaların sürekliliğidir.

Tiyatro, edebiyat tarihimizde herkesin beğendiği bir tür olmuştur.

Sanatçılar, eserlerinde açık bir dil kullanmalılar.

Şiir; düşünceden ziyade duygulara seslenir.

Rüyaları gerçekleştirmenin en kısa yolu uyanmaktır.

Roman, işledikleriyle toplumun önünden gitmelidir.

Giriş Cümlesi Olmaya Elverişli Olmayan Cümleler

Bundan dolayı roman, işledikleriyle toplumun önünden gitmelidir.

Bu sebeple kabul edilen bir yanlışlık, kazanılmış bir zaferdir.

Demek ki zamanın bizden alıp götürdüğü çok şey vardır.

Hiç kimse eserlerinde onun gibi kelimelere takla attıramamıştır.

Onun şiirleri başka şiirleri çağrıştırmaz.

Türk edebiyatında bu konuda yazılmış onlarca eser vardır.

Sanatçı, toplumun sorunlarına bundan dolayı duyarlı olmalıdır.

Sanatçılar, eserlerinde bu yüzden açık bir dil kullanmalılar.

Söyleyecek sözü olmayan böyle kimseler yüksek sesle konuşur.

Şunları Köprülü'ye mal etmenin savunulacak hiçbir tarafı yoktur.

Yazarın bu anlatımında bir tekdüzelik göze çarpıyor.

Tanpınar, bunun için edebiyatta bir duayen olmuştur.

2. Gelişme Bölümü (Gelişme Cümlesi)

Ana düşünceye konunun bağlandığı cümleleri içerir. Yardımcı düşüncelerin çok fazla yer aldığı cümlelerdir. Gelişme cümleleri konunun her açıdan açıklandığı bölümdür. Kısacası:

Bu cümleler ana düşüncenin detaylandırmasını sağlayan yardımcı düşünceleri içerir.
Gelişme cümleleri kendinden önceki cümlelerdeki düşüncelerin devamı niteliğindedir.
Paragraftaki anlatım teknikleri ve düşünceyi geliştirme yollarına bu bölümde çok fazla başvurulur.
Gelişme bölümündeki cümleler kendisinden hem önceki hem de sonraki cümlelerle hem anlam hem de dil ve anlatım bakımından bağlı olmak zorundadır.

SORU 1

Sokrates'ten önceki ilk Batılı filozoflar, geçmişten iki büyük kopuşu aynı anda gerçekleştirdiler. İlk önce, kendi akıllarını kullanarak dünyayı anlamaya çalıştılar. Bu tek başına, tümüyle yeni bir şeydi ve insanın gelişmesinde en önemli köşe taşlarından birini oluşturdu. Aynı zamanda insanlara, akıllarını nasıl kullanacaklarını ve kendi başlarına nasıl düşüneceklerini de öğrettiler. —-. Onlar, bilgi birikimlerini olduğu gibi öğrencilerine aktarmak yerine, onları tartışmaya, düşünce alışverişinde bulunmaya, kendi düşüncelerini ileri sürmeye ve savlarını kanıtlamaya özendiren öğretmenlerdi.

Bu parçada boş bırakılan yere düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? (YGS)

A) Ayrıca insanın düşünce yapısını çözmeye çalıştılar, gözleme ve deneye dayanan psikoloji biliminin temellerini de attılar
B) Düşünce tarihinde bu yaklaşımlar, çok büyük tartışmalara konu oldu
C) Dolayısıyla, öğrencilerinin de kendileriyle tıpatıp aynı düşüncede olmasını beklemediler
D) Bu tutum, günümüz düşünce dünyasında da varlığını sürdürmektedir
E) İnsanlığın zihinsel serüveninde ortaya çıkan bu iki yöntem birbirini etkileyen bir gelişim süreci izlemiştir

ÇÖZÜM: Paragrafın yapısıyla ilgili bu soruda giriş cümlesinde verilmeyen bir cümleyi bulmamız istenmektedir. Bu tür sorularda boşluktan hemen önce ve sonra gelen cümle en önemli ipucudur. Paragrafın kendisinden önceki ve sonraki cümleyle paragrafa dil ve düşünce açısından uyum sağlayan cümle; "Dolayısıyla, öğrencilerinin de kendileriyle tıpatıp aynı düşüncede olmasını beklemediler." cümlesidir. Özellikle boşluktan önce gelen; "Aynı zamanda insanlara, akıllarını nasıl kullanacaklarını ve kendi başlarına nasıl düşüneceklerini de öğrettiler." cümlesi ile sonra gelen "Onlar bilgi birikimlerini olduğu gibi öğrencilerine aktarmak yerine, onları tartışmaya, düşünce alışverişinde bulunmaya, kendi düşüncelerini ileri sürmeye ve savlarını kanıtlamaya özendiren öğretmenlerdi." cümleleri tamamen bu doğrultudadır. Doğru cevap "C" seçeneğidir.

3. Sonuç Bölümü (Sonuç Cümlesi)

Paragrafın son cümleleridir. Konunun ve anlatılmak istenenlerin adeta bir özetidir. Bazen ana düşünceyi barındırabilir. Kısacası:

Gelişme bölümünde ayrıntılarına inilen konunun toparlandığı ve bir sonuca bağlandığı bölümdür.
Sonuç bölümü "sonuç olarak, kısacası, oysa, özetle, bu nedenle" vb. bağlayıcı bağlaçlarla kendisinden önceki cümlelerle bağlanabilir.
Sonuç cümleleri çoğunlukla çok kısa olur. Giriş bölümü gibi bir veya iki cümleden oluşur.
Sonuç bölümü giriş ve gelişme bölümünde anlatılanların bir özetidir.
Paragrafın en etkili ve yoğun anlam içeren bölümü kabul edildiği için atasözleri ve özdeyişlere de bu bölümde yer verilir.

SORU 1

İnsanın sanatsal çalışmalarının tümüne, bir arama ve bulma çabası olarak bakılabilir. Ya da bunlar, hayatı ve bu hayatın içinde insanın kendi yerini anlama ve anlamlandırma uğraşı olarak görülebilir. Bu çaba, ilk insandan bugüne değin farklı amaçlar ardında, farklı açılımlar, biçimler ve yöntemlerle serpilip gelişmiştir. Yüzlerce yıllık serüveni boyunca, hem tarihsel dönemler, toplumsal ve siyasal koşullarca biçimlendirilmiş hem de onları biçimlendirmiştir. Buradan bakıldığında…

Bu parçanın sonuna düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? (YGS)

A) sanatın, insanı doğa ve toplumla olan çatışmalarıyla yansıtma işlevini yerine getirmesinin gerekliliği ortaya çıkar.
B) sanat yapıtlarında işlenen toplumsal özlemlerin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği de açıklık kazanır.
C) sanatla toplumsal fayda arasında bir seçim yapmanın zorluğu daha iyi anlaşılabilir.
D) sanatın, insanın kişilik özelliklerini boyutlandırıp geliştirdiği söylenebilir.
E) bir toplumun sanatıyla o toplumun yaşamının birbiriyle etkileşim içinde olduğu yargısına ulaşılabilir.

ÇÖZÜM: Paragrafın sonuç bölümüyle ilgili bir sorudur. Paragrafın tümünde anlatılanları, paragrafta hâkim olan bakış açısını, paragraftaki dil ve düşünceyi öğrenmek bu tür soruları doğru cevaplamanın en önemli ipuçlarıdır. Boşluktan hemen önce gelen "hem tarihsel dönemler, toplumsal ve siyasal koşullarca biçimlendirilmiş hem de onları biçimlendirmiştir." cümlesi bir etkileşimi dile getirmektedir. Doğru cevap "E" seçeneğidir.

Ayrıca bakınız

Paragraf Nedir?

Paragrafın Giriş Bölümü

Paragrafın Gelişme Bölümü

Paragrafın Sonuç Bölümü

Paragrafta Konu

Paragrafta Ana Düşünce

Paragrafta Yardımcı Düşünceler

Paragrafta Düşüncenin Akışını Bozan Cümle

Paragrafın Hangi Soruya Karşılık Yazıldığını Bulma

Paragrafta Başlık

Tümdengelim ve Tümevarım Paragrafları