Edebiyat Okulu: ki bağlacı ve ekinin yazımı

"ki"nin Yazımı

Türkçede üç çeşit "ki" bulunur.

İlgi Zamiri "–ki"

Sözcüğe her zaman bitişik yazılır. Ek durumunda olan tek zamirdir. "Tamlanan"ın yerini tutar. Büyük ünlü uyumu ile küçük ünlü uyumu kuralına uymaz. "-ki"den başka şekli yoktur.

Örnek

Senin baban sizi unutmuş; bizimki yine bizi unutmamış. (bizim babamız: belirtili isim tamlaması)

Senin için rahat edebilir benimki kan ağlıyor. (benim içim: belirtili isim tamlaması)

Benim kalbim arada bir çarpıyor; seninki ne durumda? (senin kalbin: belirtili isim tamlaması)

Bizim çocuk matematikte tel tel dökülmüş; sizinki sınavda ne yapmış? (sizin çocuğunuz: belirtili isim tamlaması)

Benim arkadaşım vefalıdır oysaki onunki her zaman ona yanlış yapar. (onun arkadaşı: belirtili isim tamlaması)

Sıfat Yapan "-ki"

İsimlere gelerek onlara yer ve zaman anlamı katan bir ektir. Sözcüğe her zaman bitişik yazılır. Ek durumunda olup eklendiği sözcüğe sıfat özelliği kazandırır. Yer bildiren isimlere gelip onlara sıfat özelliği kazandırdığında "-de, -da" hâl ekiyle birlikte kullanılır. Zaman bildiren sözcüklerin sonuna da doğrudan gelir.

Örnek

Çarşıdaki hesap her zaman evdeki hesaba uymaz.

Yoldaki işaretler bize her şeyi öğretir.

Zannımca bugünkü maç beraberlikle sonuçlanacak.

Mustafa aynadaki yansımalardan nefret ediyordu.

Dildeki yozlaşma okuldaki eğitimle önlenebilir.

Dünkü maç bugünkü maçtan heyecanlıydı.

Duvardaki saat ile koldaki saat aynı zamanı göstermelidir.

Bağlaç "ki"

Farsça bir bağlaç olan "ki" bağlacı Türkçenin cümle yapısına aykırı kullanılır. Sözcükten her zaman ayrı yazılır. "ki" bağlacı bir sözcük olarak kabul edilir. Vurgu ve bağlama amacıyla kullanılır. Cümleden çıkarıldığında diğer "-ki" ekleri kadar cümle anlam ve yapı bakımından bozulmaz. Sadece "ki" şekli vardır.

Örnek

Çalışmalısın ki kazanasın.

Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer.

Konuyu kendisi anlamamış ki bize de anlatsın.

Demek ki dediklerimizi yapmamış.

Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin.

Sen ki, son ehl-i salîbin kırarak savletini / Şarkın en sevgili sultânı Salâhaddîn'i.

Bu çalışmayla bu sınavı kazanabilir miyim ki…

"ki" Eki ile İlgili Önemli Uyarılar

1. "ki" bağlacı kaynaştığı kimi sözcüklerle bitişik yazılır.

Örnek

Çünkü, mademki, halbuki, belki, sanki, meğerki, oysaki (Bunların hiçbirisinde "-ki" eki değişmez sadece "çünkü" bağlacında küçük ünlü uyumuna uyup "ki" eki "kü" şekline dönüşür.)

2. "ki" bağlacı kaynaştırmanın oluşmadığı sözlerde her zaman ayrı yazılır.

Örnek

Diyelim ki, demek ki, öyle ki, elbette ki, tut ki, ne var ki…

3. Şüphe veya pekiştirme göreviyle kullanılan "ki" sözü ayrı yazılır

Örnek

Ders zili çaldı mı ki hiç kimse dışarıda yok. (şüphe)

Vali okulumuza gelecek mi ki? (şüphe)

4. "ki" nin yer aldığı kelimeye "-ler, -lar" eklerini getirdiğimizde anlamlı bir sözcükle karşılaşırsak "ki" ilgi zamiri; anlam bozulup anlamsızlaşırsa "ki", bağlaç veya sıfat yapan "-ki" ekidir.

Örnek

Sizinki yine maçı kaybetmiş.

Cümleye "-ler" ekini getirdiğimizde; "Sizinkiler yine maçı kaybetmiş." şekline dönüşür ki bu da dil bilgisi açısından doğru bir cümledir. Öyleyse cümledeki "-ki" eki ilgi zamir olan ektir.

Kalpteki sızı çabuk çabuk geçmez.

Cümleye "-ler" ekini getirdiğimizde; "Kalptekiler sızı yalan söylemez." şekline dönüşür ki cümle, yapı bakımından dil bilgisine aykırı bir cümle olur. Öyleyse buradaki "-ki" eki sıfat yapan yani yapım eki olan "–ki" ekidir.

Bil ki sizin de saltanatınız bir gün bitecektir.

Cümleye "-ler" ekini getirdiğimizde; "Bil kiler sizin de saltanatınız bir gün bitecektir." şekline dönüşür ki bu da yapı bakımından doğru bir cümle değildir. Öyleyse burada yer alan "ki" bağlaç olan ki ekidir.

5. Çekimli fiillerden sonra gelen "ki" eki daima bağlaç olan "ki" ekidir.

Örnek

Çiğ yemedim ki karnım ağrısın.

Beni öyle seviyor ki anlatamam.

6. Sıfat yapan yani yapım eki olan ki eki sıfat tamlaması kurar. Önünde yer alan isme "hangi" sorusunu yönelterek de sıfat yapan "-ki" ekini bulabiliriz.

Örnek

Derideki yara gider; derindeki yara gitmez. (Hangi yara?)

İçimdeki ses beni hiçbir zaman yanıltmadı. (Hangi ses?)

Yararlanılan Kaynaklar

Türk Dil Kurumu, Noktalama İşaretleri Açıklamalar (tdk.gov.tr)

Ayrıca bakınız

"De" Bağlacı ile "-de, -da" Eklerinin Yazımı

"ki" Bağlacı ve Ekinin Yazımı

"Mi" Soru Ekinin Yazımı

"İle"nin Yazılışı

Mastar Eklerinin Yazılışı

Fiil Çekimi ile İlgili Yazılışlar