Etkenlik-edilgenlik uyuşmazlığıdır. Birleşik veya sıralı
cümlelerde yüklem olan sözcükler aynı özneyi alırsa ikisi de etken veya edilgen
olmalıdır. Bu husus, anlatım bozuklukları ile ilgili sorularda çokça karşımıza
çıkmaktadır.
Örnekler
Sorular okuyarak çözülsün.
Cümlenin öğelerini bulduğumuzda çözülsün: yüklem, okuyarak: zarf
tümleci, sorular: sözde özne'dir. Yani cümle edilgen çatılıdır. Edilgenliğin en
önemli koşulu yüklemdeki "-l,-n" ekleridir. "Çözülsün"
sözcüğünde edilgenlik söz konusu olduğuna göre yani yükleminde "-l"
eki olmasına karşın; "okuyarak" sözcüğü edilgen değildir. Onun da
"-l,-n" eklerinden birini alması gerekir. Cümledeki anlatım
bozukluğu şu şekilde giderilebilir:
Sorular okunarak çözülsün.
Pencereler açılıp oda güzelce havalandırmalıdır.
Konu başlığında bu tür hataların daha çok birleşik ve sıralı
cümlelerde olduğunu söylemiştik. Burada da "açılıp" zarf fiili
cümleyi girişik birleşik cümle yapmıştır. "Açılıp" sözcüğü edilgen
çatılıdır. "Havalandırmalıdır" çekimli fiili ise edilgen çatılı
değildir. Cümlenin doğru yazımı aşağıdadır.
Pencereler
açılıp oda güzelce havalandırılmalıdır.
Çay içildikten sonra konuyu görüştüler.
"İçildikten" eylemsisi edilgenlik eki almış;
"görüştü" çekimli fiili ise edilgenlik ekini almamıştır. İkisi de
aynı çatı eklerini almak zorunda oldukları için "içildikten"
sözcüğündeki edilgenlik ekini atmamız gerekir. Cümle şöyle düzeltilebilir:
Çay içtikten sonra
konuyu görüştüler.
Her ne kadar yeni bir eve taşınmışsa da beklenen
rahatlığa kavuşulamamıştır.
"Taşınmışsa" ve "beklenen" sözcükleri
edilgenlik ekini almamış; "kavuşulamamıştır" çekimli fiili ise
"-l" edilgenlik ekini almıştır. Cümledeki anlatım bozukluğunu ikisini
de edilgen yapmakla giderebiliriz. Cümlenin doğru yazımı aşağıdaki gibidir:
Her ne kadar yeni bir eve taşınılmışsa
da beklenilen rahatlığa kavuşulamamıştır.
Devamlı ve düzenli çalışarak bu sınav kazanıldı.
"Kazanıldı" çekimli fiili edilgen çatılı olmasına karşın
"çalışarak" eylemsisi edilgen çatılı değildir. "Çalışarak"
sözcüğüne edilgenlik eki getirildiğinde ikisi de edilgen çatılı olacaktır.
Cümledeki anlatım bozukluğu şu şekilde giderilebilir:
Devamlı ve düzenli çalışılarak bu sınav kazanıldı.
Ayrıca bakınız
Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağdaşıklık
Duruluk İlkesine Aykırılık (Gereksiz Sözcük Kullanmak)
Sözcükleri Birbiriyle Karıştırma-Yanlış Anlamda Kullanma
Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğeler (Sözün Yanlış Yerde Kullanılması)
Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları (Anlam Belirsizliği)
Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması
Yapısı Yanlış Sözcük Kullanmak
Yardımcı Eylemleri Gereksiz Kullanmak
Yapı Bakımından Anlatım Bozuklukları-Bağlaşıklık
Özne Yüklem Uygunluğuna Aykırı Yanlışlıklar
Öğe Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları
Ek Yanlışları (Tamlayan Eki Eksikliği)
Yardımcı Eylem, Eylemsi Eksikliği vb. Yanlışlıklar
Anlatım Bozuklukları Konu Testleri
Anlatım Bozuklukları Konu Anlatımı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder