Daha çok diyalog, monolog, röportajda
başvurulan bir anlatım biçimi olup iki veya daha çok kişinin herhangi bir konu
üzerinde karşılıklı konuşturulmasına söyleşmeye
bağlı anlatım denir. Söyleşmeye bağlı anlatımda
hikâyelerde, tiyatrolarda, manzum hikâyelerde de rastlanır.
Söyleşmeye Bağlı Anlatımın Özellikleri
Söyleşmeye Bağlı Anlatımın Özellikleri
- Söyleşmeye bağlı anlatımda dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
- Daha çok edebi ve öğretici metinlerde başvurulan bir anlatım yöntemidir.
- Söyleşmeye bağlı anlatımda en az iki kişinin karşılıklı konuşması söz konusudur.
- Bu anlatımda cümleler genellikle yalın ve kısadır.
- Söyleşmeye bağlı anlatımda jest ve mimikler anlatımın gücünü artırabilir.
- Ses tonu, vurgu ve tonlama bu anlatımda ön plana çıkar.
- Hikâye ve romanlarda geçen karşılıklı konuşmalara diyalog, iç konuşmalara ise monolog denir.
- Halk edebiyatında çok fazla olmasa da "dedim, dedili" şiirler de söyleşmeye bağlı anlatımın örnekleridir.
- Söyleşmeye bağlı anlatım daha çok görme ve işitmeye bağlı bir anlatımdır.
- Söyleşmeye bağlı anlatımda en az iki kişinin karşılıklı konuşmasına diyalog, kişinin kendi kendine konuşması iç monolog, dil kurallarına bağlı kalmadan konuşma da bilinç akımı olarak isimlendirilir.
- Söyleşmeye bağlı anlatımda kişinin mevkisi, makamı da önemlidir.
- Söyleşmeye bağlı anlatımda kişilerin soru cevap şeklinde konuşturulmalarına "soru yolu ile konuşma"; konuşmaların bir sıra dâhilinde yapılması da "sıra ile konuşma" olarak adlandırılır. Roman ve hikâye kahramanlarının konuşmaları da "olay tanımlama" olarak adlandırılır.
Söyleşmeye Bağlı Anlatıma Örnekler
Örnek 1
PARA PARA PARA
Müdür—Değerli öğretmen arkadaşlarım bilindiği üzere okulumuzun ihtiyaçları gittikçe artmakta fakat gelirimiz bunu karşılayamamaktadır. Dolayısıyla bu ihtiyaçların karşılanması için bize acilen kaynak bulmanız gerekir.
Öğretmen, —Müdürüm IMF’den yardım talebinde bulunsak bize yardım etmez mi?
Öğretmen —Kesinlikle eder. Hiç şüpheniz olmasın fakat küçük bir sorun olacak. Bir yıl sonra IMF’nin yardım borcunu ödemek için okulu satmamız gerekecek.
Müdür —Arkadaşlar şakanın sırası değil. Lütfen ciddi olalım.
Öğretmen —Sayın müdürüm benim güzel bir fikrim var.
Öğretmen —Derslerden sonra okulun ihtiyaçları için seyyar satıcılık yapalım dersen hiç konuşma. Ben ev kiram için bu işi yapıyorum.
Müdür —Buyurun Hocam fikrinizi alalım.
Öğretmen —Okulumuzun çatı katı şu an boş değil mi?
Müdür —Boooş.
Öğretmen —Çatı katına 20 ranza düşmez mi?
Müdür —30 ranza da düşer ama ne yapacaksın ranzayı.
Öğretmen —30 ranzayı, üstüne de kaliteli birkaç yatak koyduk mu küçücük bir otelimiz olur. Otel fiyatlarının yarısı kadar bir ücret talep ettik mi gör o zaman para nasıl kazanılıyormuş.
Öğretmen —Bence çatı katına da gerek yok otel sadece akşamları kullanıldığına göre bütün sınıfları oda niyetine kullanabiliriz.
(notdelisi.com)
Açıklama: İki veya daha çok kişinin bir konu üzerinde karşılıklı konuşturulmaları söz konusudur. Yukarıdaki metin bir tiyatro parçasından alınmıştır. Metinde dil, daha çok göndergesel işlevde kullanılmıştır. Metinde cümlelerin yalın ve kısa olması, metindeki karşılıklı diyaloglar metnin söyleşmeye bağlı anlatımla oluşturulduğunu göstermektedir.
Örnek 2
SAĞIRIN HASTA ZİYARETİ
İHTİYAR: Ah, ah! Şu sağırlık ne kötü bir şeymiş yahu? Hayat çekilmez bir işkence oluyor insanın kulakları duymayınca. Bu hale de şükür, ya bir de kör olsaydım, felçli olsaydım, ne bileyim, çaresiz bir hastalığa yakalansaydım. Buna da şükür.
KADIN: Efendi, efendi! Yine geldiler her halde… Kendi kendine ne konuşup duruyorsun böyle? Efendi beni duyuyor musun?
İHTİYAR: Nee? Uyuyor muyum? Hayır, hayır uyumuyorum.
KADIN: Allah, Allah, ne olacak bu adamın hali! Hanyayı Konya anlıyor.
İHTİYAR: Ne dedin hanım Havva kolonyayı mı alıyor?
KADIN: Tamam, tamam yok bir şey… Çattık yahu…
İHTİYAR: Nee, çatıda yangın mı çıktı?
KADIN: Neyse boş ver… Duydun mu komşu hastalanmış?
Açıklama: Söyleşmeye bağlı anlatım daha çok diyalog şeklinde başvurulan bir anlatım yöntemidir. Söyleşmeye bağlı anlatımda dil genellikle göndergesel işlevde kullanılır. Yukarıdaki metnin yalınlığı ve kısa cümlelerden oluşması, ifade tarzının karşılıklı konuşmalara dayanması ve yazının bir tiyatro metninden alınmış olması metnin söyleşmeye bağlı anlatımla oluşturulduğunun kanıtlarıdır.
Örnek 3
Sokrates, ağlayan karısına (dönerek) sorar:
– Niçin ağlıyorsun?
Karısı:
– Bu zalimler seni haksız yere öldürecekler! Sokrates:
– Peki, haklı yere öldürseler daha mı iyi olacaktı!
Açıklama: Daha çok diyalog, monolog, röportajda başvurulan anlatım biçimi olan söyleşmeye bağlı anlatım, herhangi bir konu üzerinde karşılıklı konuşturulmaya dayanır. Metinde dil daha çok göndergesel işlevde kullanılmıştır. Cümlelerin kısa ve net ifadelerden oluşması, karşılıklı konuşmalar vb. nedenler metnin söyleşmeye bağlı anlatımla oluşturulduğunun ipuçlarıdır.
Örnek 4
BAHAR VE KELEBEKLER
…
Tekrar sordu:
"Söyle yavrum, o roman ne diyor?"
Genç kız büyük gözlerini kaldırdı. Kitabi dizlerine indirdi. Nazik bir şive ile "Büyükanneciğim, Fransızca bir roman işte…" dedi. Lakin büyük nine merak ediyordu, mutlaka anlamak istiyordu:
– Adı ne?
– Desenchanté…
– Ne demek?
– Sevinçten, saadetten mahrum kadınlar demek.
– Onlar kimmiş?
– Biz… Türk kadınları…
…
(Ömer Seyfettin)
Açıklama: Söyleşmeye bağlı anlatım daha çok diyalog, monolog, röportajda başvurulan bir anlatım biçimidir. Yukarıdaki metinde de karşılıklı bir konuşma söz konusudur. Dil, daha çok göndergesel işlevde kullanılmıştır. Bu anlatımda cümlelerin genellikle yalın ve kısa olması, metindeki karşılıklı diyaloglar metnin söyleşmeye bağlı anlatımla oluşturulduğunun kanıtlarıdır.
Örnek 5
ORGANİK
Satıcı 1: Gel, gel. Malın iyisi burada; gel vatandaş hormonlu değil tamamen organik; gel vatandaş. Şifalı bu elmalar gel vatandaş
Satıcı 2: Yerli malı bunlar. Almadan geçme, vitamin yükü kabağa gel dolmasını yap türlüsünü yap gel vatandaş…
Köylü Satıcı:
Satıcı 1: Kardeş bu ne ayak tanıyo musun?
Satıcı 2: Bilmem ilk defa gördüm ördeği, iyi valla oturduğu yerden… Ne koymuş sepete görüyor musun?
Satıcı 1: Ne olacak be birader! Bi kasa kurtlu elma
Satıcı 2: bak şimdi. Hop birader hayırlı işler. Ne satıyosun kardeş; elma mı onlar.
(…)
Açıklama: Söyleşmeye bağlı anlatım daha çok görme ve işitmeye bağlı bir anlatımdır. Yukarıdaki parça bir tiyatro metninden alınmıştır. Tiyatro metinleri görsellikle ve işitmeyle ilgili metinlerdir. Metinde dilin göndergesel işlevde kullanılması, metindeki karşılıklı konuşmalar, cümlelerin kısa ve net ifadeler içermesi metnin söyleşmeye bağlı anlatımla oluşturulduğunun işaretleridir.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder