Bir konuda okuyucuyu bilgilendirmek, düşündürmek, yönlendirmek ve ikna etmek amaçlandığında başvurulan anlatım tekniğine öğretici anlatım denir.
Öğretici Anlatımın Özellikleri
- Öğretici anlatım; açıklama, aydınlatma ve bilgi verme amacıyla başvurulan bir anlatım tekniğidir.
- Bu metinlerde kelime oyunlarına yer verilmez.
- Öğretici anlatımda sade, açık, pürüzsüz ve anlaşılır bir dil kullanılır.
- Dil, daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
- Öğretici anlatımda söz sanatlarına, kelimelerin yan ve mecaz anlamlarına yer verilmez.
- Öğretici anlatımın hâkim olduğu metinlerde cümleler genellikle nesnel cümlelerdir.
- Gereksiz söz tekrarları, telaffuzu güç sözcükler öğretici anlatımda yer almaz.
- Duygu ve düşünceler kesin, kısa ve net bir şekilde ifade edilir.
- Öğretici anlatımda dil dışı öğelere başvurulur. Grafik, tablo, plan gibi öğeler bu anlatımda önemlidir.
- Genellikle geniş zaman kipi kullanılır.
- Öğretici anlatımda anlatıcı, hedef kitlede bir beklenti içindedir. Bu yönüyle de açıklayıcı anlatımdan ayrılır.
- Öğretici anlatımla oluşturulan metinler somut ve anlaşılır metinlerdir.
- Öğretici metinler bazı durumlarda konuyla ilgili terimler içerebilir.
- Öğretici metinlerde metnin anlaşılması ve yorumlanması açısından okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması şarttır.
- Ders kitapları, ansiklopediler, bazı akademik metinlerle mesleki yayınlarda başvurulan bir anlatım tekniğidir.
Öğretici Anlatımla İlgili Örnekler
Örnek 1
DİL BİRLİĞİNİN ÖNEMİ
Millet; aynı topraklar üzerinde yaşayan aralarında dil, tarih, ülkü, gelenek ve görenek birliği olan insanlar topluluğu şeklinde tarif edilir. Bir toplumun millet olarak adlandırılabilmesi için; o toplumda, ortak bir dilin konuşulması, tarihi bir geçmişe sahip olmaları, gelecekte birlikte yaşama arzusu taşımaları ve ortak duyguları paylaşmaları şarttır. Millet olmanın ve birlikte yaşamanın temelini dil, kültür ve geçmişin birikimi oluşturur.
Fertleri birbirine bağlayan milletin oluşmasını sağlayan kültürdür. Kültürün de en önemli parçası dildir. Eğer dil olmazsa "harcına çimento katılmadan örülmüş tuğlaların dağıldığı gibi milletler de dağılır." Nasıl yiyecekleri tuz korursa dil dini, din milleti korur. Diline sahip çıkmayan milletler, kendi değerlerinden koparak egemen milletlerin sömürgesi haline gelir. Dil, bir milletin hem kalbi ve hem de zihnidir. Unutulmamalıdır ki, kalbi duran ölür, zihnini yitiren delirir.
Bu nedenle dil, insanları bir arada tutan ve aralarındaki iletişimi sağlayan tek vasıtadır. Dil, ayrıca milletin birlik ve bütünlüğünü sağlayan en güçlü bağdır. Dil; geçmişi bugüne, bugünü ise yarınlara bağlar. Bir milletin dili, onun tarihi ve kültürü ile iç içedir. Bu nedenle millet için gerekli olan her şey dilde saklıdır. Dilsiz bir millet, tarihin hiçbir döneminde varlığını sürdürememiştir. (kamudanhaber.com)
Açıklama: Yukarıdaki parça bir konuda okuyucuyu bilgilendirmek, düşündürmek, yönlendirmek amacıyla yazılmıştır. Metinde kelime oyunlarına başvurulmamış sade, açık bir dil tercih edilmiştir. Genellikle geniş zaman kipinin kullanılması ve metnin akademik bir özellik taşıması anlatımın öğretici anlatım tekniğiyle oluştuğunu ortaya koymaktadır.
Örnek 2
İLİM KENDİN BİLMEKTİR
İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsin
Ya nice okumaktır
Okumaktan murat ne
Kişi Hak'kı bilmektir
Çün okudun bilmezsin
Ha bir kuru ekmektir
Okudum bildim deme
Çok taat kıldım deme
Eğer Hak bilmez isen
Abes yere gelmektir
Dört kitabın mânâsı
Bellidir bir elifte
Sen elifi bilmezsin
Bu nice okumaktır
Yiğirmi dokuz hece
Okursun uçtan uca
Sen elif dersin hoca
Mânâsı ne demektir
Yunus Emre der hoca
Gerekse bin var hacca
Hepisinden iyice
Bir gönüle girmektir
(Yunus EMRE)
Açıklama: Yukarıdaki şiirde okuyucuyu ikna etmek, düşündürmek, yönlendirmek ve okuyucuya nasihat vermek amaçlanmıştır. Şiirde yazıldığı döneme göre sade, açık, pürüzsüz ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır. Yine şiirin dizelerinde yer alan geniş zaman kipi de şiirin öğretici anlatım tekniğinden faydalanılarak yazıldığını göstermektedir.
Örnek 3
Kitap en iyi arkadaş
Bana neyi sorsam söyler.
Ne anlatsa en sonunda
Çalış, iyi, doğru ol der.
(Fazıl Hüsnü Dağlarca)
Açıklama: Yukarıdaki dörtlükte bilgi vermek, yönlendirmek amaçlanmıştır. Şiir; sanatsız, süssüz, açık ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Kelimeler yan ve mecaz anlamda değil gerçek, temel anlamda kullanılmıştır. Şiirin hedef kitlede bir beklenti oluşturmayı amaçlaması, çekimli fiillerin geniş zamanı içermesi şiirin öğretici anlatımla oluşturulduğunun önemli ölçütleridir.
Öğretici Anlatımla Açıklayıcı Anlatım Arasındaki Fark
Öğretici metinlerde bütün amaç okuyucunun bir şeyler öğrenmesi iken açıklayıcı metinlerde okuyucunun bir şeyleri bilmesi amaçlanır. Yani öğretici anlatımda kalıcılık amaçlanır. Açıklayıcı anlatımda dilin bilgi verme işlevi esas alınır.
Öğretici anlatımda okuyucunun bilgileri kolay ve somut bir şekilde öğrenmesi amaçlandığından bu anlatımda yalın, açık bir dil kullanmak bir zorunluluktur. Kısacası her iki anlatım birbirine çok benzese de öğretici anlatımda anlatıcının okuyucuda bir beklentiye sahip olması en önemli farktır. Şöyle ki öğretici anlatımda "somut bir fayda" gözetilir.
Kitap en iyi arkadaş
Bana neyi sorsam söyler.
Ne anlatsa en sonunda
Çalış, iyi, doğru ol der.
(Fazıl Hüsnü Dağlarca)
Açıklama: Yukarıdaki dörtlükte bilgi vermek, yönlendirmek amaçlanmıştır. Şiir; sanatsız, süssüz, açık ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Kelimeler yan ve mecaz anlamda değil gerçek, temel anlamda kullanılmıştır. Şiirin hedef kitlede bir beklenti oluşturmayı amaçlaması, çekimli fiillerin geniş zamanı içermesi şiirin öğretici anlatımla oluşturulduğunun önemli ölçütleridir.
Öğretici Anlatımla Açıklayıcı Anlatım Arasındaki Fark
Öğretici metinlerde bütün amaç okuyucunun bir şeyler öğrenmesi iken açıklayıcı metinlerde okuyucunun bir şeyleri bilmesi amaçlanır. Yani öğretici anlatımda kalıcılık amaçlanır. Açıklayıcı anlatımda dilin bilgi verme işlevi esas alınır.
Öğretici anlatımda okuyucunun bilgileri kolay ve somut bir şekilde öğrenmesi amaçlandığından bu anlatımda yalın, açık bir dil kullanmak bir zorunluluktur. Kısacası her iki anlatım birbirine çok benzese de öğretici anlatımda anlatıcının okuyucuda bir beklentiye sahip olması en önemli farktır. Şöyle ki öğretici anlatımda "somut bir fayda" gözetilir.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder