Edebiyat Okulu: Mektup

Başka bir yerde bulunan bir kişiye, kuruma bir isteği bildirmek amacıyla yazılan özel ve resmi haberleşmeyi sağlayan yazılara mektup denir. Mektup türünün geçmişi yazının bulunduğu tarihe kadar uzanır. En eski örnekler Mısır firavunları ve Hititlere aittir.

Mektup Türünün Özellikleri

Türkçeye Arapçadan geçmiştir.
Mektup, düzyazı şeklinde yazılır.
Mektup, silinmez kalemle yazılır.
Mektupların sağ üst köşesine tarih; yanına da yazıldığı yerin adı yazılır. Mektubun sağ alt köşesine ad ve soyad yazılır ve mektup imzalanır. Sol alt köşesine de adres yazılır.
Mektuplar, hitapla başlar. Gönderilen kişinin yaşı, yakınlık derecesi ve kültür düzeyi mektuptaki hitap sözünü belirler.
Hitaptan sonra giriş ve amaç bölümü yer alır. Mektubun yazılış gerekçesi burada belirtilir.
Mektup, kulağa hoş gelen sevgi ve esenlik cümleleriyle bitirilir.
İnsan kişiliğinin bir aynası olan mektuplar, konularına ve yazılış üsluplarına göre türlere ayrılır.
Mektuplar; özel mektup, iş mektubu, resmi mektup ve edebi mektup olmak üzere dörde ayrılır.

Özel Mektup

Birbirlerinden uzakta bulunan yakın akraba veya arkadaşların haberleşmek amacıyla yazdıkları sadece mektubu yazan ve onu okuyanı ilgilendiren yazılardır. Özel mektuplarda doğal ve samimi bir anlatım ve üslup ön plandadır. Başlıca özellikleri şunlardır:

Konu bakımından sınırsız denecek kadar çeşitli konularda yazılabilir. Daha çok güncel konular tercih edilir.
Anlatımdaki içtenlik ve samimiyet mektubun gücünü belirler.
Özel mektuplar, sadece yazan ve okuyan kişiyi ilgilendiren mektuplardır. Dolayısıyla isteğe bağlı yazılan mektuplardır.
Konularına göre; aile mektupları, özür mektupları, taziye mektupları, davet mektupları, teşekkür mektupları gibi isimlerle anılır.
Dile getirilen konuya göre mektuptaki üslup değişebilir.
Sanatçıların ve edebiyatçıların genel konular üzerine yazdıkları özel mektuplar vardır. Bunlara "edebi mektup" adı da verilir.
Özellikle sanat, siyaset ve düşünce adamlarının özel mektupları onların yaşadıkları devir hakkında bilgi edinmemizi sağladığı için bu mektuplar önemli birer belge niteliğindedir.

İş Mektubu

Özel kişilerle ticari kurumlar veya bunların kendi aralarında alım ve satım gibi konularla ilgili yazdıkları mektuplardır. Başlıca özellikleri şunlardır:

İş mektupları kişiler ile kurumlar veya kurumlar arasında yazılır.
İş mektupları konularına göre; sipariş, satış, şikâyet, tavsiye, alacak ve başvuru mektubu başlıklarına ayrılır.
İş mektuplarının en çok kullanılan şekline dilekçe adı verilir.
İş mektupları, kurum veya kişiye uygun bir hitapla başlar.
İş mektubunun resmiyeti için isim, adres ve tarih belirtilir.
Bu mektuplar, ciddi, resmi ve saygılı bir üslupla kaleme alınır.
Mektupta amaç net olarak belirtilir, açık ve yalın bir anlatım tercih edilir.
Kurumların gönderdiği mektuplarda genellikle kurumun antetli (başlıklı) zarfı kullanılır.
İş mektubu başka bir mektuba cevap niteliği taşıyorsa bu durum metnin başında yer alan "ilgi" bölümünde belirtilir.
Mavi silinmez kalem veya bilgisayar çıktısı tercih edilir.
İş mektuplarında teknik terimler ve kısa cümleler tercih edilir.
İş mektuplarında ciddi hava korunmalı, saygı çerçevesi iyi çizilmelidir.
Mektup, noktalama ve imla açısından kusursuz olmalıdır.
Mektubun yazılacağı kâğıt çizgisiz, beyaz A4 kâğıdı olmalıdır.
Bu mektuplara, kendisine mektup yazılan kişi veya kurumun isim ve adresi ile başlanır. Kâğıdın sağ üst tarafına tarih yazılır. Adres ve tarihi takiben uygun aralıktan sonra paragraf yapılarak istek dile getirilir. Mektubun sağ alt kısmında mektubu yazanın adı ve soyadı ile imzası bulunur.
Mektup alt bir makama yazılırsa "rica ederim"; üst makama yazılırsa "arz ederim"; makamlar denk ise "arz ve rica ederim" şeklinde sonlanmalıdır.
Mektubun ekleri varsa mektubun sonunda ve sol tarafta yer alan ekler başlığı altında bu ekler sıralanmalıdır.
Mektup bittiğinde sağ alt köşe imzalanmalıdır.

Resmi Mektup

Resmi kurumların ve tüzel kişilik taşıyan kuruluşların birbirlerine yazdıkları resmi yazılara ve vatandaşların dilekçeyle bildirdikleri isteklerine verilen yazılı cevaplara denir. Başlıca özellikleri şunlardır:

Resmi mektuplarda anlatımda ciddi ve saygılı bir üslup hakimdir.
Konu dışındaki bilgiler ve özel istekler anlatımda yer almaz.
Resmi mektupların yazılış şeklini yönetmelikler ve genelgeler belirler.
Anlatımın samimiyetten uzak, açık ve anlaşılır olmasına dikkat edilir. Yani ciddi ve ağırbaşlı bir anlatım tercih edilir.
Resmi mektuplar daha çok daktilo veya bilgisayarla yazılır. Mümkün olmayan durumlarda silinmeyen kalem kullanılır.
Süslü, sanatlı, pürüzlü anlatımdan özenle kaçınılır.
Resmi mektuplar posta, faks, e-posta ile gönderilebilir. Son yıllarda kurumlar arasında elektronik iletişim daha çok tercih edilmektedir.
Resmi mektuplar en çok iş mektuplarına benzer.
Resmi mektuplar; başlık, metin ve son kısım olmak üzere üç bölüme ayrılır.
Başlık kısmı; makam, dosya numarası, tarih, konu, adres ve varsa ilgi kısmından oluşur.
Metin kısmında, doğrudan doğruya işle ilgili konudan söz edilir. Gerekli bilgiler yazılır. İşle ilgili konu dolambaçsız açık bir şekilde belirtilir.
Sonuç bölümü üst makama "arz ederim", alt makama "rica ederim" denk makamlara "arz ve rica ederim" şeklinde yazılır.
Mektup metninin sağ alt tarafında mektubu yazanın makamı, adı, soyadı ve imzası bulunur. Önce isim yazılır. İsim küçük; soyad büyük harflerden oluşur. Altına sözcüklerin sadece ilk harfleri büyük yazılan makam unvanı belirtilir. Bunların üst tarafına da imza atılır.

Edebi Mektup

Sanat, ideoloji, felsefe gibi konularda görüş ve düşüncelerin ortaya konulduğu mektuplara denir. Başlıca özellikleri şunlardır:

Edebi mektuplarda mektubun yazıldığı dönemin edebiyat ve düşünce hareketleri ile ilgili bilgiler yer alır.
Bilinen yazarlar birbirlerine yazdıkları mektuplarla fikir ve sanat olaylarını eserlerine taşırlar.
Edebi mektuplar sanatsal amaç esas alınarak yazılan mektuplardır.
Bu mektuplar bir dergi ya da gazetede yayımlanır.
Edebi mektuplarda yazar, birine hitaben duygu, düşünce ve görüşlerini belirtse de bunları herkese anlatmayı amaçlar.
Sanatçıların fikir ve sanat hadiselerini tartışmak için birbirlerine yazdıkları mektuplar da edebi metinler içerisinde değerlendirilir.
Roman, öykü gibi olaya dayalı anlatım türlerinde de edebi mektuplardan faydalanılır.
Cahit Sıtkı Tarancı'nın "Ziya'ya Mektuplar", Nazım Hikmet'in "Kemal Tahir'e Hapishaneden Mektuplar" eserleri edebi mektup özelliği taşır.

Dünya Edebiyatında Mektup

İlk örneklerini Yunan edebiyatında gördüğümüz mektup türü; Latin edebiyatında gelişip yaygınlaşır. Fransa, bu anlamda öne çıkar. Dünya edebiyatında mektup türünün usta kişileri ancak 18. yüzyılda yetişmiştir. Voltaire, Rousseau, Balzac, Dostoyevski mektup türünde başarılı yapıtlar ortaya koymuşlardır. Genç Werther'in Acıları (Goethe), Vadideki Zambak (Balzac); İnsancıklar (Dostoyevski), Nouvelle Heloise (Rousseau) Dünya edebiyatında mektup türünde ön plana çıkan yapıtlardır.

Türk Edebiyatında Mektup

Türk edebiyatında mektup türünün geçmişi oldukça eskidir. "Münşeat" türü bu anlamda önemlidir. Gerek özel gerekse resmi yazılarda münşeatlara çokça yer verilmiştir. Fuzuli'nin "Şikâyetname" ismindeki eseri Türk edebiyatında mektup türünün ilk örneği sayılır.

Türk edebiyatında mektup türü, Tanzimat'tan sonra önem kazanmaya başlar. Akif Paşa, bu anlamda önemli çalışmalar yapar. Namık Kemal, Abdulhak Hamit Tarhan, Muallim Naci Tanzimat edebiyatında mektup türüyle öne çıkan diğer önemli şahsiyetlerdir.

Handan (Halide Edip Adıvar), Mutallaka (Hüseyin Rahmi Gürpınar), Bir Kadın Düşmanı (Reşat Nuri Güntekin) eserleri mektuplardan oluşan romanlardır. Hac Yolunda, Avrupa Mektupları (Cenap Şahabettin) eserleri de mektuplardan oluşan gezi yazılarıdır.

Cahit Sıtkı Tarancı'nın "Ziya'ya Mektuplar", Nazım Hikmet'in "Kemal Tahir'e Hapishaneden Mektuplar" Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Mektuplar" adlı eseri Cumhuriyet Dönemi'nde kitap hâline getirilmiştir.

Bir Serencam (Yakup Kadri Karaosmanoğlu), Handan (Halide Edip Adıvar), Bir Kadın Düşmanı (Reşat Nuri Güntekin) eserleri de mektup türünde kaleme alınmış önemli eserlerdir.

Ayrıca bakınız

Biyografi (Yaşam Öyküsü)

Otobiyografi (Öz Yaşam Öyküsü)