Gösterge ve Çeşitleri

Gösterge

Kendi dışında başka bir şeyi gösteren her türlü şekil, nesne, varlık ya da olguya gösterge denir. Göstergeler, gösteren ve gösterilen olmak üzere iki öğeden oluşur.

Gösterge Çeşitleri

A. Dil Göstergesi: Gösterge ve çeşitleri denildiğinde aklımıza gelen ilk göstergedir. Yazıyla veya sözle gerçekleştirilen her türlü etkinlik dil göstergesiyle ilgilidir. "Kalem" kelimesi yazıyla gösterilebilen bir dil göstergesidir ve "k, a, l, e, m" seslerinden meydana gelir. Sözcüğün oluşturduğu sesler gösteren çağrıştırdığı anlam ise gösterilendir.

Dil Göstergelerinin Özellikleri

Dil göstergeleri nedensizdir: Göstergenin gösteren ile gösterilen yönü arasında çağrışım açısından bir ilişki varmış gibi görünse de aslında bu öğeler arasında izah edilebilecek bir ilişki yoktur. Gösterge çeşitleri denildiğinde aklımıza ilk gelen dilin kaynağının ne olduğu, dilin nasıl doğup geliştiği sorularıdır. Bu sorular cevapsız kaldığından dil göstergeleri nedensizdir. Farklı uluslara ait dillerde aynı anlama gelen bir kelimenin farklı yazılmasının bir gerekçesi bulunmamaktadır. Bizim "öğrenci" dediğimize İngilizler "student", Araplar "talebe" derler. Bu isimlendirmenin mantıksal bir izahı yoktur.

Dil göstergeleri çizgiseldir: Sözcük durumundaki göstergeler belli ses imgelerinden oluşur. Gösterge çeşitlerinden olan dilin her sözcüğü bir göstergedir. "Bayrak" göstergesi "B-a-y-r-a-k" gibi. Harflerin yerini değiştiremeyiz. "Bayrak" sözcüğünü "Bakray" şekline dönüştürürsek bayrak zihnimizde canlanmaz. Cümle kuruluşunda da bu kural geçerlidir. "Yeni atanan öğretmenler görevlerine başladı." cümlesini "Yeni atanan öğmetrenler görevlerine başladı." şeklinde değiştiremeyiz. Ama eş anlamlı sözcüklerle değişiklik yapılabilir.

Dil göstergeleri uzlaşmaya dayalıdır: Bütün toplum, kelimelerin anlam değerleri üzerinde bir uzlaşmaya varmıştır. Uzun bir zaman dilimi aradan geçse de dil göstergeleri kolay kolay değişmez. Eğer toplum için ihtiyaç giderilmişse arayış biter. Elma denildiğinde herkesin aklına aynı nesne gelmektedir.

Not: Bir dilin bazı göstergeleri zamanla ses değişikliklerine uğrayabilir.

Örnek

Alma: Elma

Ana: Anne

Tengri: Tanrı

B. Dil Dışı Göstergeler: Gösterge ve çeşitleri bağlamında dilden sonra gelen göstergelerdir. Hareket, jest, mimik, resim, şekil, işaret gibi günlük hayatta karşımıza çıkan göstergelerdir.

1. Belirti (Doğal gösterge): Doğal göstergedir. İnsanın katkısının söz konusu olmadığı ve içinde hiçbir yapay unsurun olmadığı göstergedir. Yorumlama ile çözülebilen bu göstergelerde gösteren ile gösterilen arasında mevcut ilişki bir nedene dayanır.

Örnek

Ateşimizin 40 derece olması: Hastalık belirtisi.

Öksürük: Hastalık belirtisidir.

Sel: Yağmurun çok yağdığının belirtisidir.

Gök gürültüsü: Farklı bir hava hareketinin belirtisidir.

Ağaç yapraklarının gürleşmesi: İlkbaharın belirtisidir.

Romatizma hastası olan birinin bacaklarında ağrı hissetmeye başlaması: Yağmurun belirtisidir.

Yaprakların sararması: Sonbaharın belirtisidir.

2. Belirtke (Sosyal Gösterge):  Dil dışı gösterge çeşitlerinden olan belirtke, yapay göstergedir. Gösteren ve gösterilen arasında bir uzlaşının olduğu insanların iletişim kurmak için ürettiği her şeydir. Trafik işaretleri, levhaları, lambaları sosyal göstergeye örnek gösterilebilir. Haberleşmeyi sağlayan Mors alfabesindeki harf, işaret ve rakamlar da birer belirtkedir.

Mors Alfabesi                  

                                                            

3. İkon (Görsel Gösterge): Gösteren ile gösterileni arasında benzerlik ilişkisi olan dil dışı gösterge çeşitlerindendir. Haritalar, fotoğraflar, resimler, şehir planları birer ikondur.

Süleymaniye Camisi'ni tablolaştıran ressamın eseri

Bir ressamın sonbaharı gösteren yağlı boya tablosu

Fatih Sultan Mehmet'in fotoğrafı

4. Simge: Toplumsal bir uzlaşma ile ortaya çıkan görsel biçimdir. Simgeler bazen yerel bazen de evrensel kültüre bağlı olarak ortaya çıkar. Soyut ve sayılamayan görsel ifade biçimidir. Simgede, içerikle şekil arasında nedensellik bulunmaz. Simgedeki anlam, uzlaşmayla kültürel ve toplumsal değer taşıyan soyut bir gerçeklikle bir kavramla özdeşleşmiştir. Bir dil dışı gösterge çeşidi olan simge ikon ile karıştırılabilir. Bir görsel biçim simge de ikon da olabilir. İkon, bir gerçeklik ve benzerliği, simge bir anlamı ifade eder. Bir güvercin resmi tek başına bir ikondur. Bu resim, ilgili ve önemli bir kuruluşa asılmışsa o zaman simgeye dönüşür. Güvercin "barış"ı simgelediği için görsel bir gösterge olmaktan çıkmıştır.

Örnek

Ağzında zeytin dalı taşıyan güvercin, "barış"ın;

Kum saati resmi, "zaman"ın;

Dengede duran terazi, "adalet"in;

"Aslan" Galatasaray'ın simgesi olan göstergelerdir.

Ayrıca bakınız

İletişim ve Öğeleri

Dilin İşlevleri

Yazı Dili ve Konuşma Dili
iletişim dil ve kültür test 1

iletişim dil ve kültür test 2

Ana Sayfa