Emir,
yasaklama içeren düşüncelerin aktarıldığı cümlelerin anlatım biçimine emredici
anlatım denir. Sözlü veya yazılı olarak bir iş yapmaya veya davranışta
bulunmaya zorlayan öneri ve öğüt içeren anlatım biçimidir.
- Emir cümleleri, telkin, öneri anlamı taşır.
- Emir cümlelerinde dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
- Emredici anlatım bir zorlamayı ifade eder.
- Açıklayıcı, öğretici ve nasihat tarafı ağır basan bir anlatımdır.
- Sosyal yaşamla ilgili kanunlar emredici özellikler içerir.
- Kanun, yönetmelik, yasa, yönerge, genelge ve kılavuz gibi metinler emredici anlatımla oluşturulmuşlardır.
- Emredici anlatımda "sen ve siz" zamirleri çok fazla kullanılır.
- Siyasi özellikli nutuklar, propaganda amaçlı söylemler, vasiyetname, siyasetname vb. türlerde bu anlatıma başvurulur.
- Dini kurallar genellikle emir şeklindedir.
- Emredici anlatımda "yönlendirme, istenileni yaptırma" amaçlanır.
- Bu anlatımda "emir kipleri" kullanılır.
- Emredici anlatım cümleleri yüklemin türüne göre fiil cümlelerini içerir. Yani yüklemleri fiildir. (vur-, kes-, kır-, at-, çek-, yaz- vb.)
- Emredici anlatımla birey ve topluma doğrudan hitap etme amaçlandığından bu anlatımda sade bir dil kullanılır.
- Emredici anlatımda sözcükler genellikle gerçek anlamda kullanılır. Mecazlı anlatımdan uzak durulur. Sanatlı, süslü söyleyiş ve söz sanatları yer almaz.
- Emredici anlatımın kullanıldığı şiirler, didaktik (öğretici) şiirlerdir.
- İlaç reçeteleri, trafik kuralları, cuma vaazları, veda hutbesi metni, sınav kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları vb. durumlarda emredici anlatıma başvurulur.
- Eleştiri, nutuk, fıkra, mesnevi, fabl türü başta olmak üzere birçok edebi ve öğretici metinde de emredici anlatıma başvurulur.
Emredici Anlatım ile İlgili Örnekler
Örnek 1
Şeyh Edebali'nin Osmanlı Devletinin Kurucusu Osman Gazi'ye Vasiyeti
"Ey Oğul!
Beysin! Bundan sonra öfke bize; uysallık sana... Güceniklik bize; gönül almak sana… Suçlamak bize; katlanmak sana.. Acizlik bize, yanılgı bize; hoş görmek sana… Geçimsizlikler, çatışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize; adalet sana… Kötü göz, şom ağız, haksız yorum bize; bağışlama sana... Bundan sonra bölmek bize; bütünlemek sana… Üşengeçlik bize; uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana…
Beysin! Bundan sonra öfke bize; uysallık sana... Güceniklik bize; gönül almak sana… Suçlamak bize; katlanmak sana.. Acizlik bize, yanılgı bize; hoş görmek sana… Geçimsizlikler, çatışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize; adalet sana… Kötü göz, şom ağız, haksız yorum bize; bağışlama sana... Bundan sonra bölmek bize; bütünlemek sana… Üşengeçlik bize; uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana…
Ey Oğul!
Yükün ağır, işin çetin, gücün kıla bağlı, Allah Teala yardımcın olsun. Beyliğini mübarek kılsın. Hak yoluna yararlı etsin. Işığını parıldatsın. Uzaklara iletsin. Sana yükünü taşıyacak güç, ayağını sürçtürmeyecek akıl ve kalp versin. Sen ve arkadaşlarınız kılıçla, bizim gibi dervişler de düşünce, fikir ve dualarla bize va'dedilenin önünü açmalıyız. Tıkanıklığı temizlemeliyiz.
Yükün ağır, işin çetin, gücün kıla bağlı, Allah Teala yardımcın olsun. Beyliğini mübarek kılsın. Hak yoluna yararlı etsin. Işığını parıldatsın. Uzaklara iletsin. Sana yükünü taşıyacak güç, ayağını sürçtürmeyecek akıl ve kalp versin. Sen ve arkadaşlarınız kılıçla, bizim gibi dervişler de düşünce, fikir ve dualarla bize va'dedilenin önünü açmalıyız. Tıkanıklığı temizlemeliyiz.
(…)
AÇIKLAMA: Metinde dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır. Nasihat, öğüt verici tarafın ağır basması metnin emredici anlatımla oluşturulduğunun göstergesidir. Metinde sürekli olarak II. tekil kişi olan "sen" kişi zamirine bir hitap söz konusudur. Yine cümlelerde fiillerin çokça yer alması ve bunların emir kipiyle çekimlenmeleri metinde başvurulan anlatım tekniğinin emredici anlatım olduğunu gösteren diğer ölçütlerdir.
Örnek 2
VEDA HUTBESİ
Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyiniz! Biliyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada bir daha buluşamayacağım.
İnsanlar! Bu günleriniz nasıl mukaddes bir gün ise bu aylarınız nasıl mukaddes ay ise bu şehriniz (Mekke) nasıl bir mübarek şehir ise canlarınız, mallarınız, namuslarınız da öyle mukaddestir, her türlü tecavüzden korunmuştur.
Ashabım! Muhakkak Rabbinize kavuşacaksınız. Oda sizi yaptıklarınızdan sorguya çekecektir. Sakin benden sonra eski sapıklıklara dönmeyiniz ve birbirinizin boynunu vurmayınız! Bu vasiyetimi burada bulunanlar bulunmayanlara ulaştırsın. Olabilir ki burada bulunan kimse, bunları daha iyi anlayan birisine ulaştırmış olur.
Ey insanlar! Muhakkak ki şeytan şu toprağınızda kendisine tapınmaktan tamamen ümidini kesmiştir. Fakat siz bunun dışında ufak tefek işlerinizde ona uyarsınız bu da onu memnun edecektir. Dinimizi korumak için bunlardan da sakınınız.
AÇIKLAMA: Metinde dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır. Nasihat, öğüt verici tarafın ağır basması metnin emredici anlatımla oluşturulduğunun göstergesidir. Metinde sürekli olarak II. tekil kişi olan "sen" kişi zamirine bir hitap söz konusudur. Yine cümlelerde fiillerin çokça yer alması ve bunların emir kipiyle çekimlenmeleri metinde başvurulan anlatım tekniğinin emredici anlatım olduğunu gösteren diğer ölçütlerdir.
Örnek 2
VEDA HUTBESİ
Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyiniz! Biliyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada bir daha buluşamayacağım.
İnsanlar! Bu günleriniz nasıl mukaddes bir gün ise bu aylarınız nasıl mukaddes ay ise bu şehriniz (Mekke) nasıl bir mübarek şehir ise canlarınız, mallarınız, namuslarınız da öyle mukaddestir, her türlü tecavüzden korunmuştur.
Ashabım! Muhakkak Rabbinize kavuşacaksınız. Oda sizi yaptıklarınızdan sorguya çekecektir. Sakin benden sonra eski sapıklıklara dönmeyiniz ve birbirinizin boynunu vurmayınız! Bu vasiyetimi burada bulunanlar bulunmayanlara ulaştırsın. Olabilir ki burada bulunan kimse, bunları daha iyi anlayan birisine ulaştırmış olur.
Ey insanlar! Muhakkak ki şeytan şu toprağınızda kendisine tapınmaktan tamamen ümidini kesmiştir. Fakat siz bunun dışında ufak tefek işlerinizde ona uyarsınız bu da onu memnun edecektir. Dinimizi korumak için bunlardan da sakınınız.
(…)
AÇIKLAMA: Metne bakıldığında dilin alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanıldığını görmekteyiz. Metin; açıklayıcı, öğretici ve nasihat tarafı ağır basan bir anlatımla oluşturulmuştur. Seslenme III. tekil şahsa yöneliktir. Dini kurallar emredici bir anlatımla hazırlanmıştır. Cümlelerin çoğunun yükleminin çekimli fiil olması ve yüklemlerin emir kipiyle çekimlenmeleri metinde emredici anlatım tekniğinin kullanıldığının ipuçlarını içerir.
Örnek 3
YGS SINAV KURALLARI
Kimlik kontrolleri ve salona yerleştirme işlemlerinin zamanında yapılabilmesi için adayların sınavın başlamasından yarım saat önce sınava girecekleri salonun kapısında hazır bulunmaları zorunludur. Adayların oturacakları yerleri saptamak, gerekirse sınav sırasında bir adayın yerini değiştirmek yetkisi salon başkanına aittir. Salona önceden gönderilmiş olan KPDS Salon Aday Yoklama Listesi ile adayların tek tek yoklaması yapılacak ve Salon Başkanı sınavda uyulacak kuralları adaylara hatırlatarak test için kullanılacak cevap kâğıtlarını dağıttıracaktır. Cevap kâğıtlarındaki gerekli yerler adaylarca doldurulduktan sonra, soru kitapçıkları dağıtılarak sınav başlatılacaktır. (kaynak: osym. gov.tr)
AÇIKLAMA: Metin, tamamen yasaklarla dolu ifadeleri içerir. Metni oluşturan cümlelerin yüklemleri fiil soylu olup yüklemler, emir kipindedir. Emir, buyruk ve yasaklar her zaman emredici bir anlatımla dile getirilir. Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır. Sınav kuralları bir yönergeye göre hazırlandığından yönergelerin anlatım dili de emredici anlatımdır.
Örnek 4
Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı
Düşün altında binlerce kefensiz yatanı
Sen şehit oğlusun, incitme yazıktır atanı.
Verme dünyaları alsan da bu cennet vatanı
(Mehmet Akif ERSOY)
AÇIKLAMA: Emredici anlatımda "yönlendirme, istenileni yaptırma" amaçlanır. Yukarıdaki dörtlükte de böyle bir istek, yönlendirme söz konusudur. Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır. II. tekil kişiye yönelik seslenme de anlatımda emredici anlatıma başvurulduğunun başka bir göstergesidir.
Örnek 5
DİNLE VATANDAŞ
Kulak ver sözüme, dinle vatandaş
Uyma lâklak edip gülüşenlere.
Seni meşgul eder, işinden eğler,
Karışır tembel perişanlara.
Adım at ileri, geriye bakma,
Bir sağlam iş tut da elden bırakma,
Saçma sapan sözler hep delip takma
Allah'ın yardımı çalışanlara.
AÇIKLAMA: Emredici anlatımda "yönlendirme, istenileni yaptırma" amaçlanır. Yukarıdaki dörtlükte de böyle bir istek, yönlendirme söz konusudur. Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır. II. tekil kişiye yönelik seslenme de anlatımda emredici anlatıma başvurulduğunun başka bir göstergesidir.
Örnek 5
DİNLE VATANDAŞ
Kulak ver sözüme, dinle vatandaş
Uyma lâklak edip gülüşenlere.
Seni meşgul eder, işinden eğler,
Karışır tembel perişanlara.
Adım at ileri, geriye bakma,
Bir sağlam iş tut da elden bırakma,
Saçma sapan sözler hep delip takma
Allah'ın yardımı çalışanlara.
(Âşık Veysel)
AÇIKLAMA: Şiire detaylı bakıldığında şiirde emir kipli fiillerin çok fazla geçtiği görülür. Yine şiirde hedef kitlede bir davranış değişikliği amaçlanmıştır. Yani dil; alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır. Şiirde açıklayıcı, öğretici ve nasihat tarafı ağır basan bir anlatım söz konusudur. Cümlelerde geçen sözcüklerin ilk anlamlarıyla kullanılmaları da şiirin emredici anlatımdan yararlanılarak oluşturulduğunu göstermektedir.
Örnek 6
PAROL 500 MG 20 TABLET
Kontrendikasyonları: Parasetamole karşı aşırı duyarlılık ve karaciğer hastalıkları olan kişilerde kontrendikedir.
Uyarılar/Önlemler: Anemili veya kardiyak, pulmoner, renal ya da hepatik hastalıkları olan kişilerde doktor kontrolü olmadan kullanılmamalıdır. Analjezik ilaçlar doktora danışılmadan uzun süre kullanılmamalıdır. Karaciğeri etkileyen diğer ilaçlar ile tedavi edilen hastalarda doktor önerisi ile kullanılmalıdır. 5 günden uzun süren ağrılarda, ateşi 39,5 °C'den fazla olanlarda, 3 günden daha uzun süren ateşte ve tekrarlayan ateş vakalarında doktor tavsiyesi olmadan kullanılmamalıdır.
Hamilelikte kullanım: Hamilelikte dikkatli ve doktor kontrolü altında
fayda-zarar ilişkisi göz önünde bulundurularak kullanılmalıdır.
Emziren annelerde kullanım: Parasetamolün süte geçip geçmediği bilinmemektedir. Bu nedenle dikkatli kullanılmalıdır.
Emziren annelerde kullanım: Parasetamolün süte geçip geçmediği bilinmemektedir. Bu nedenle dikkatli kullanılmalıdır.
Emziren annelerde kullanım: Parasetamolün
süte geçip geçmediği bilinmemektedir. Bu nedenle dikkatli kullanılmalıdır.
AÇIKLAMA: Emir cümlelerinde dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır. Emredici anlatım bir zorlamayı ifade eder. Emredici anlatımda "yönlendirme, istenileni yaptırma" amaçlanır. Yukarıdaki cümlelerde daha çok "-meli, -malı" kipleriyle emir anlamı sağlanmış dolayısıyla emredici anlatıma başvurulmuştur.
Ayrıca bakınız
AÇIKLAMA: Emir cümlelerinde dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır. Emredici anlatım bir zorlamayı ifade eder. Emredici anlatımda "yönlendirme, istenileni yaptırma" amaçlanır. Yukarıdaki cümlelerde daha çok "-meli, -malı" kipleriyle emir anlamı sağlanmış dolayısıyla emredici anlatıma başvurulmuştur.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder