Edebiyat Okulu: Ek fiil (Ek eylem)

"i-" fiiline ek fiil denir. Ek fiilin iki görevi vardır: İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar ya da basit kipleri birleşik kip durumuna getirir. Ek fiiller, "-dı, -mış, -se, -dır" ekleridir. Bu ekler bitişik yazımlarda ses uyumlarına uyar. Fiillerde olduğu gibi tekil ve çoğul kişi eklerini alır. Ek fiiller, fiiller gibi kip eklerini alır. Ek fiil ek eylem fiillerden farklı olarak dokuz kipten dördünü alabilmektedir. Bunlar:

1. Görülen Geçmiş Zaman: i+di=idi
2. Öğrenilen Geçmiş Zaman: i+miş=imiş
3. Geniş Zaman: (i)+dir=dir
4. Şart kipi: i+se=ise

Ek Fiilinin Görevleri

1. Ek fiil (ek eylem) isim veya isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.

Örnek

Ayşe'nin yeni aldığı kazak çok güzeldi. (güzel idi)

Onlar, o zamanlar daha çok gençti. (genç idi)

Onun görünüşüne aldanma meğer çok gençmiş. (genç imiş)

Bizlere bunu yapan üstelik bir öğretmenmiş. (öğretmen imiş)

Hasan çok uyanıksa bu numarayı yemez. (uyanık ise)

Bir çocuk yaramazsa onun ruhundan anlamak gerekir. (yaramaz ise)

Mustafa, düzenli çalıştığından okulunda çok başarılıdır.

Öğrencilerimizden bazıları gerçekten de çok çalışkandır.

Not: "-dır" ek fiili bazen yazılmaz ama varlığı mevcuttur. Buna gizli ek fiil de denir.

Bu şehrin havası çok temizdir.

Bizim oralar şuan çok güzeldir.

Ek Fiilde Çekim

1) Görülen Geçmiş Zaman Çekimi

Yorgundum

Yorgundun

Yorgundu

Yorgunduk

Yorgundunuz

Yorgundular

Ek Fiilin (Ek Eylem) Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi ile İlgili Örnek Cümleler

Dün evde her zamankinden faklı bir şekilde yalnızdım.

Seni gördüğümde nedenini bilmem ama çok üzgündün.

Son günlerde bir hayli yorgundu.

Ek fiil (ek eylem) konusu ile ilgili çıkabilecek sorularda ümitsizdi.

Bir zamanlar bizler de çocuklar gibi şendik.

Odanın kapısını açtığımda siz daha uyanıktınız.

Sınavdan beklentileri bitmiş gibi ümitsizdiler.

2) Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi

Çalışkanmışım

Çalışkanmışsın

Çalışkanmış

Çalışkanmışız

Çalışkanmışsınız

Çalışkanmışlar

Ek Fiilin (Ek Eylem) Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi ile İlgili Örnek Cümleler

Biz onunla o şehirde meğer arkadaşmışız.

Bu ne incelik Tarkan Bey meğer ki şairmişsin.

Babası da kendisi gibi sakinmiş.

Bizler bir zamanlar meğer ne milletmişiz.

Sizleri geç keşfettik meğer çok zekiymişsiniz.

Annelerini kaybettiklerinden çok mutsuzdular.

3) Şart Kipi Çekimi

Öğretmensem

Öğretmensen

Öğretmense

Öğretmensek

Öğretmenseniz

Öğretmenseler

Ek Fiilin (Ek Eylem) Şart Kipi Çekimi ile İlgili Örnek Cümleler

Yaramazsam bunun bedeline hazırım.

Öğretmensen eğitici yönün de ön plana çıkmalıdır.

Hâkime göre suçluysa bunun cezasını çekecek.

Mutsuzsak bunun bir nedeni vardır.

Öğrenciyseniz bunlara katlanmanız gerekir.

Onlar efendilerse ona göre muamele görürler.

4) Geniş Zaman

Dertliyim

Dertlisin

Dertlidir

Dertliyiz

Dertlisiniz

Dertliler

Ek Fiilin (Ek Eylem) Geniş Zaman Çekimi ile İlgili Örnek Cümleler

Bugün yine çok kederliyim.

Ben sillesini yedim feleğin sen neden dertlisin?

Orada kuşlardan ne haber vardır?

Doğudaki ülkelere göre epeyce bilgiliyiz.

Yöneticiliğinizi çok beğendim oldukça ilgilisiniz.

Son zamanlarda bizimkiler oldukça mutlular.

2. Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiil yapar: Basit zamanlı fiillere "-di, -miş, -se" ek eylemleri getirilerek yapılır. Bu çekimde "hikâye, rivayet ve şart" olmak üzere üç çekim vardır.

Ek Fiilin Hikâyesi (i-di)

Okuyordum

Okuyordun

Okuyordu

Okuyorduk

Okuyordunuz

Okuyordular

Ek Fiilin (Ek Eylem) Hikâyesi ile İlgili Örnek Cümleler

O zamanlar ben, Bitlis Anadolu Öğretmen Lisesi'nde okuyordum.

Gazetede önemli yazılar yazıyordun.

Remzi Bey 2005'te 19 Mayıs Üniversitesi'nde tıp tahsiline başlamıştı.

Hepimiz insan olduğumuz için birbirimizi anlamalıydık.

Bu güzel anları yaşamak için saatlerce ter dökmüştünüz.

Çocuklar köyde akşamları küçük bir alanda oynuyorlardı.

Ek Fiilin Rivayeti (i-miş)

Okuyormuşum

Okuyormuşsun

Okuyormuş

Okuyormuşuz

Okuyormuşsunuz

Okuyormuşlar

Ek Fiilin (Ek Eylem) Rivayeti ile İlgili Örnek Cümleler

Meğer o sınavda ben tarih yazıyormuşum.

Geceleri hep aynı saate ağlarmışsın.

O annesine haftada bir mektup yazarmış.

Yeni hatırladım doğrusu eskiden hafta sonları buraya geliyormuşuz.

Sınavın sonuna kadar koridorda bekleyecekmişsiniz.

Çocukluk arkadaşlarım yazın topluca köydeki evimize geleceklermiş.

Ek Fiilin Şartı (i-se,-sa)

Okuyorsam

Okuyorsan

Okuyorsa

Okuyorsak

Okuyorsanız

Okuyorsalar

Ek Fiilin (Ek Eylem) Şartı ile İlgili Örnek Cümleler

Haftada klasiklerden bir kitap okuyacaksam seninle gelirim.

Her sus dediğimde ağlayacaksan gözümden ıraklaş.

Çocuklar oyun oynarsa izin ver lütfen!

Yıllardır bunu bekliyorsak bir sebebi vardır elbet.

İzleyecekseniz kumandayı size verelim.

Geçmişteki olumsuzlukları sileceklerse bir araya gelebiliriz.

Ek Fiil (Ek Eylem) ile İlgili Açıklamalı Örnekler

O gün okula zamanında yetişmek için durmadan koşuyordum.

"Koşuyordum" fiili "koş-(u)yor-du-m" şeklinde incelenir. Şimdiki zaman kipi ile görülen geçmiş zaman kipinin bir araya gelmesini sağlayan "i-" fiilidir.

Betül eve erken gelirse hep birlikte annemi ziyarete gideceğiz.

"Gelirse" fiili "gel-ir-se" şeklinde incelenir. Geniş zaman kipi ile şart kipinin bir araya gelmesini sağlayan "i-" fiilidir. (ek-fiil)

Duyduğum kadarıyla Ahmet bu yıl Umreye gidecekmiş.

"Gidecekmiş" fiili "git-ecek-miş" şeklinde incelenir. Gelecek zaman kipi ile öğrenilen geçmiş zaman kipinin bir araya gelmesini sağlayan "i-" fiilidir.

Ek Fiilin (Ek Eylem) Olumsuzu

Ek fiilin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır. Bu sözcük cümlenin öğelerinde tek başına bir öğe değil de kendinden önceki kelime veya kelime gruplarıyla öbekleşerek kullanılır.

Çalışkan değilim.

Çalışkan değilsin.

Çalışkan değildir.

Çalışkan değiliz.

Çalışkan değilsiniz.

Çalışkan değillerdir.

Ek Fiilin (Ek Eylem) Olumsuzu ile İlgili Örnek Cümleler

Fatma lisedeyken çok çalışkandı. (olumlu)

Fatma lisedeyken çok çalışkan değildi. (olumsuz)

Bu kasabanın havası eskiden çok temizdi. (olumlu)

Bu kasabanın havası eskiden çok temiz değildi. (olumsuz)

Ek Fiilin (Ek Eylem) Soru Şekli

Ek fiilin soru şekli "mi" eki ile yapılır. Bu ek kendisinden önceki sözcükten ayrı sonra gelen eklerle bitişik yazılır. Olumsuz soru şeklinde "mi" ekinden önce "değil" sözcüğü getirilir.

Ek Fiilin (Ek Eylem) Olumlu Soru Şeklinin Çekimi

Yaramaz mıyım?

Yaramaz mısın?

Yaramaz mı?

Yaramaz mıyız?

Yaramaz mısınız?

Yaramazlar mı?

Ek Fiilin (Ek Eylem) Olumlu Soru Şekli ile İlgili Örnek Cümleler

Mustafa gerçekten ben yaramaz mıyım?

Siz düşük notlar aldığınıza göre okulda yaramaz mısınız?

Olumsuz Soru Şeklinin Çekimi

Yaramaz değil miyim?

Yaramaz değil misin?

Yaramaz değil mi?

Yaramaz değil miyiz?

Yaramaz değil misiniz?

Yaramaz değiller mi?

Ek Fiilin (Ek Eylem) Olumsuz Soru Şekli ile İlgili Örnek Cümleler

Mustafa gerçekten ben yaramaz değil miyim?

Siz düşük notlar aldığınıza göre okulda yaramaz değil misiniz?

Ek Fiil (Ek Eylem) ile İlgili Önemli Uyarılar

Not: "-im, -sin, -iz, -siniz" ekleri farklı şekillerde karşımıza çıkar.

Örnek

Ben de senin gibi hastayım. (ek fiil)

Babam yarın bize gelecek. (İyelik ekidir çünkü benim babam isim tamlamasıdır.)

Bunları size sordum yavrum size. (Fiile geldiği için ve şahıs belirttiği için şahıs ekidir.)

Not: Ek fiilin (ek eylem) yüklem olmasını sağlayan sadece isim ve fiiller değil; isim soylu sözcükler ve fiilimsiler de ek fiilin yüklem olmasını sağlar.

Örnek

Bunları bana yapan sendin. (zamir)

Bunlar senin içindir. (edat)

Bugün hava oldukça güzeldi. (sıfat)

Kitaplar orada çokmuş. (zarf-miktar zarfı)

En muteber haslet çalışmaktır. (fiilimsi-isim-fiil)

Son görüştüğünüz kişi akşam eve geç gelendi. (fiilimsi-sıfat-fiil)

Not: Ek fiilin (ek eylem) şartı eklendiği kelimeyi yüklem yapmaz. Cümleye detaylı bakıldığında yüklemin farklı bir sözcük olduğu anlaşılır.

Örnek

İstediğim gibi çalışmazsan bu sınavı geçemezsin.

Ayrıca bakınız

Fiiller ve Fiillerde Edim

Fiillerde Kip ve Zaman

Fiilimsiler (Eylemsiler)

Ayrıca bakınız