AĞIZ
Herhangi bir ülke sınırları içerisinde
şehirden şehire kasabadan kasabaya hatta köyden köye değişebilen küçük
farklılıklardır. Türkiye Türkçesi bir şive olduğundan Türkiye sınırları
içerisinde birden fazla ağız örneği vardır. Ağızda bir ülkenin sınırları
içerisine yoğunlaşmamız gerekir. Ağız, sadece söyleyişte farklıdır. Yazıya
geçildiğinde ağızdaki söyleyiş özelliği tümden kaybolur. Roman, hikâye ve
bilhassa tiyatroda kişiler konuşturulurken realiteyi yakalamak için
"ağız"a başvurulur. Erzurum ağzı, Kastamonu ağzı, Konya ağzı,
Tokat ağzı gibi.
Anadolu'da Var Olan Ağızlardan Örnekler
Doğu-Güneydoğu Ağzı
Mişmiş:
kayısı, zerdali
Yanır: yara
Tağa: pencere
Pisik: kedi
Ölülük: mezarlık
Küncü: susam
Ariş: asma
Batı Anadolu Ağzı
Burma: musluk
Bağa: guatr
Keşir: havuç
Göcen: tavşan yavrusu
Kuzey Anadolu Ağzı
Teğin: sincap
Yal: hayvan yiyeceği
Kırtlamak: ısırmak
Eze: teyze
Orta Anadolu Ağzı
Enek: meyve çekirdeği
Filke: musluk
Cilis: iyice
Balak: tavşan yavrusu
Efenekli: aşırı titiz
Gaziantep Ağzı
Hanek: laf söz
Güccüg: küçük
Gene: yine
Çabıh: çabuk
Gette: git
Böyün: bu gün
Haradan: nereden
Aksaray Ağzı
Gaşşıh: kaşık
kaçıl: çekil
kiyat: kâğıt
peşgir: havlu
kölke: gölge
Kakışmak: kavga etmek
mayış: maaş
kerme: tezek
firek: domates
ebe: nine
zerdeli: kaysı
Erzurum Ağzı
Uşah: çocuk
tanko: sosyetik
Zenne: kadın
Berf: kar
Cıstik: erkek ayakkabısı
Çangıl: zil
Dıldılık: ince elbise
Fırfırik: topaç
Adana Ağzı
Küncü: susam
Helke: su kabı
Mintan: gömlek
Evermek: evlendirmek
Guzlacı: hamile
Yel: rüzgâr
Gallep: güvercin
Çitil: yoğurt kabı
ŞİVE
Bilinen bir zaman diliminde ana dilden ayrılmış fazlaca ses ve şekil farkı olmayan kollara şive denir. Kazakça, Özbekçe, Azerice vb. Türkçenin şiveleridir. Türkiye sınırları içerisinde konuşulan Türkçe olan "Türkiye Türkçesi" de şiveye örnek verilebilir.
Türkçenin başlıca şivelerini şöyle sıralayabiliriz:
1. Türkiye Türkçesi
Örnek
Oğuz nesli Yer Xan Ana Xatun'la çox isti ölkeler gezdi. (Azeri Türkçesi)
Oğuz soyundan Yer Han, Ana Hatun'la çok sıcak ülkeler gezdi. (Türkiye Türkçesi)
Örnek
Yeni iliniz mübarek olsun: Azerice
Yangi yilingiz kutli bo'lsın: Özbekçe
Janga jılıngız kuttı bolsın: Kazakça
Yengi yılıngızğa mübarek bolsun: Uygurca
Yana yılınız men: Nogayca
Cangı cılıngız kuttu bolsun: Kırgızca
Azerice Şivesine Örnek
HEYDAR BABA'YA SELAM
Heyder Baba, ıldırımlar şakanda,
Şehriyar
Kırgız Şivesine Örnek
Ay carkırap baiınan,
Aktan Tınıbekov
Bir dilin bilinmeyen dönemlerinde o dilden ayrılmış koludur. Lehçe, ilgili dilden ses, şekil ve kelime açısından çok büyük bir farklılığı içerir. İki farklı lehçe neredeyse birbirini anlamaz hale gelmişlerdir. Sibirya'da yaşayan Yakut Türklerinin konuştuğu Yakutça ve Orta Volva bölgesinde yaşayan Çuvaş Türklerinin konuştuğu Çuvaşça Türkçenin iki lehçesidir. Türkçenin lehçeleri hakkında ilk bilgilere Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügati't Türk" eserinde rastlanır.
Günümüzde yaklaşık 4 milyon insanın
yaşadığı Çuvaş Özerk Cumhuriyeti'nde yaşayan Çuvaşların konuştuğu Türkçe
lehçesidir. Türkiye Türkçesinden en uzak lehçedir. Anlaşılabilirlik açısından
en zor olanıdır. Çuvaşça, Kiril alfabesiyle yazılan bir lehçedir. Günümüzde
yaklaşık 60000 kişinin bu dili konuştuğu tahmin edilmektedir. Bulgarların
eskiden kullandığı dilin de Çuvaşça olduğu bilinir.
Ben: Epĕ (Эпĕ)
Sen: Esĕ (Эсĕ)
O: Văl (Вăл)
Biz: Epir (Эпир)
Siz: Esir (Эсир)
Onlar: Vĕsem (Вĕсем)
Çuvaşça Lehçesinde Atasözü Örnekleri
Amisne pıh ta hırne ıl (Annesine bak kızını al.)
Atil hirne şitmesir, atta hıvsa şikles mar (Dereyi görmeden paçayı sıvama.)
Vatti şuk, latti şuk. (Sona kalan dona kalır.)
Günümüzde yaklaşık 350.000 bin kişinin konuştuğu ve Kiril alfabesiyle yazılan bir dildir. Doğu Sibirya'da Rusya'ya bağlı Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde konuşulan bu lehçenin söz varlığında Moğolca unsurlar önemli bir yer tutar.
Örnek
Yakutça / Türkiye Türkçesi
Aganı: ağayı
As: aş
Âs: aç
Atah: ayak
Bısah: bıçak
İkki: iki
Kıs: kış
Kis: kız
Ös: söz
Sıt: yat
Timir: demir
Uot: od
Üören: öğren
Dıl: dil
Toyon: erkek
But: bacak
Bas: baş
Kotun: hatun
Sıl: yıl
Sambır: yağmur
Kulgah: kulak
Uyaz: dudak
Burun: burun
Cöge: dost
Ağız, Şive, Lehçenin Farkı
Haritayı göz önünde canlandırarak konuyu
daha iyi öğrenmiş olacağız. Ağız; bir ülkenin haritasıyla ilgilidir. Yani
ülke sınırlarıyla ilgilidir. Erzurum ağzı, Gaziantep ağzı, Aksaray ağzı gibi.
Ağız, sadece söyleyişte farklıdır. Yazıya geçirildiğinde bu özellik
kaybolur. Şivede ise ülke sınırları dışına çıkılır. Ülkeler esas alınır.
Ağızda şehirlere bakılırken şivede ülkelere bakılır. Lehçe ise dilden ses,
şekil ve kelime olarak çok büyük bir farklılığı içerir. Türkçe için sadece iki
lehçe söz konusuyken şive ve ağız da onlarca örnek söz konusudur. Kısacası:
Ağız sadece bir ülke içerisindeki şehirlerle ilgilidir. Farklılık sadece
söyleyiştedir. Ağızdaki söyleyiş dilin temel yapısıyla ilgili değildir. Bütün
iller birbirini anlayabilir. Şivede ilin yerini ülke alır. Çok temel
farklılıklar söz konusu değildir. Şivenin lehçeden en önemli farkı,
şivenin bilinen bir zaman diliminde dilden ayrılmış fazlaca ses ve şekil
farkı olmayan kolları oluşturmasıdır. Bir Azeri rahatlıkla Türkiye Türkçesini
anlayabilir. Lehçedeki ayrılma ise bilinmeyen bir zamanda
olmuştur. Lehçede keskin farklılıklar söz konusudur. Türkçenin sadece iki
lehçesi vardır.
Mutlaka Okuyunuz
thank you next
YanıtlaSilAklıma şarkı geldi yaa thank you nextttt
SilAf buyur gurban?
Sil��
YanıtlaSil