Edebiyat Okulu: Efsane Nedir

Eski zamanlardan bu yana söylenegelen tabiatüstü özellikler gösterip olağanüstü kişi ve olaylardan bahseden konuşma diliyle oluşturulan hayali öykülere efsane denir. Efsane, Farsça bir sözcük olup Türkçe karşılığı olarak "söylence" kavramı kullanılır. Efsaneler, içerisinde dini unsurları barındırıp bir inanışı dile getirir.

Eski dönemlerde insanın dünya yolculuğu, yıldızların hareketi, gök gürültüsü vb. hadiselerle bitki, ateş, dağ, hayvan gibi varlıkların meydana gelişlerinin oluşturduğu merak öğesi efsane türünün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yine "Ruh, cin, peri, su, yağmur" gibi insanoğlunun önem verdiği kavramlar kişilerin birtakım hikâyeler üretmelerini sağlamıştır. Bu hikâyeler zamanla efsane özelliği kazanıp toplumun ortak malı durumuna gelmişlerdir. Ayrıca her milletin kendi dilinden de birçok efsanesi vardır.

Efsaneler, yaratılış, tarihi, olağanüstü varlık ve kişileri anlatan efsaneler ile dini efsaneler olmak üzere dört grupta değerlendirilir.

Türk edebiyatında cesaret, özveri, kahramanlık, doğruluk, samimiyet gibi konular efsanelerde en çok işlenen konular olarak karşımıza çıkar.

Efsane Türünün Özellikleri

Efsaneler, sözlü gelenek içerisinde nesilden nesile aktarılmıştır.
Efsaneler, hayal ürünü unsurlar içerir.
Efsaneler, tek motif çerçevesinde şekillenir.
Efsaneler, mitlerin modern bir şeklini oluşturduğu için kutsal öğeler içerir.
Efsanelerdeki gerçeklik objektiflik içermez.
Bir olağanüstülük içermesine karşın efsaneler, çoğu zaman gerçek olaylara ve gerçekten yaşamış kişilere dayanır.
Efsanelerin din, tarih ve mitoloji olmak üzere üç kökeni vardır.
Efsane kahramanları dini, mitik veya tarihi şahsiyetlerdir.
Efsaneleri araştıran bilim dalına mitoloji denir.
Efsaneler, kısa ve yalın halk anlatılarıdır.
Efsaneler, taşıdıkları sosyolojik, ekonomik ve psikolojik mesajlarla halkı eğitme amacı görevini de üstlenmişlerdir.
Efsaneler, gelenek ve göreneklere sahip çıkıp onları korumak, kişi ve olaylara saygınlık kazandırmak, insanların iyi ve güzele yöneltmek gibi görevleri de yerine getirmişlerdir.
Efsaneler, en çok mit, masal ve destan türü ile yakınlık gösterir.
Kalıplaşmış ifadelerin efsanelerde kullanılması onu masaldan ayırır.
Efsaneler, mitlerin çağdaş şekilleri olarak değerlendirilir. Bütün efsanelerin kutsal bir özellik taşımamaları onu mitten ayırır. Mitlerin tümü kutsallık taşır.
Masalların tamamen hayali yer, mekân ve zaman unsurlarını içermesi de masalı efsaneden ayırır.