17. yüzyılın önemli gezginlerinden olan
Evliya Çelebi, 25 Mart 1611'de İstanbul'da doğdu. Elli yıl gibi bir süreyle
Osmanlı topraklarını gezmiş gördüklerini Seyahatname adlı eserinde toplamıştır.
Asıl adı "Derviş Mehmet Zilli"dir. Hiç evlenmemiş olan Evliya Çelebi
köklü bir aileye mensuptur.
Çok iyi bir öğrenim görmüş olan Evliya
Çelebi, önce mahalle mektebine gider. Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi'nde
yedi yıl okur. Sonra Enderun'a devam eder. Burada dil bilgisi, hat ve musiki
alanlarında önemli bir eğitimden geçer. Ayrıca Kuran-ı Kerim, Arapça, güzel
yazı gibi dersleri özel hocalardan alır. Hafız da olan Evliya Çelebi,
yaptıklarıyla Osmanlı padişahı ve devletin ileri gelenlerinin beğenisini
kazanır.
Evliya Çelebi, gerek katıldığı savaşlardan aldığı ganimetler gerekse gittiği bölgelerde yaptığı ticaretler ve kendisine verilen sayısız hediyeler neticesinde çok rahat bir hayat sürer. Oldukça mütevazı bir kimliğe de sahip olan Çelebi, devlet erkânıyla çok iyi ilişkileri olduğu halde makam-mevki derdine düşmemiş birisi olarak hatırlanır.
Evliya Çelebi, genç yaşta seyahat etmek, yeryüzündeki toplulukların örf, adet ve gelenekleriyle tanışma, farklı medeniyet ve mimari yapıtlar görme hevesine kapılır. Bir rüya üzerine meşhur gezilerine başlar.
Evliya Çelebi, bir gece rüyasında Ahi Çelebi Camisi'nde oldukça kalabalık olan bir cemaat içerisinde Peygamberimizi (SAV) görür. Duasında "Şefaat ya Resullalah" diyecekken kapıldığı heyecan neticesinde "Seyahat ya Resulallah" der. Peygamberimiz de (SAV) ona şefaatini müjdeler ve seyahat etmeyi ihsan eder. Böylece ömrünün sonlarına dek sürecek çeşitli tehlike ve sorunlara rağmen bir türlü vazgeçmeyeceği uzun seyahati başlar.
Evliya Çelebi, ilk seyahatini İstanbul ve çevresine yapar. Taşraya çıkmasına babası uzun süre izin vermez fakat bu isteğin karşısında direnemeyeceğini anlayıp bundan vazgeçer. Sonrasında İzmit ve Trabzon yörelerine bir seyahat gerçekleştirir. 1681 yılına kadar sürecek olan seyahatlerinde
Evliya Çelebi, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yer alan hemen hemen bütün yerleri gezer. Suriye, Kırım, İran, Gürcistan, Azerbaycan, Avusturya, Arnavutluk, Filistin, Macaristan, Selanik, Hollanda, Almanya seyahat ettiği yerlerin başında gelir. Bu geziler sırasında gittiği son yer Mısır olur. Bütün bunların neticesinde ismiyle özdeşleşen ünlü eseri "Seyahatname" ortaya çıkar. Evliya Çelebi ayrıca seyahatlerin çoğunu görevli olarak yapmış yakınlık kurduğu kimi devlet büyükleriyle uzak yolculuklara çıkmıştır.
Evliya Çelebi;
25 Mart 1611'de İstanbul'da öldü.
- 17. yüzyıl Divan Edebiyatı'nın en önemli sade
nesir yazarı kabul edilir.
- Nazım ve musikiyle de ilgilenen Evliya Çelebi,
cesur ve hoş sohbet kişiliğiyle de ön plana çıkar.
- Ünü, tanınmışlığı gezi yazısı türündeki
eserleriyle olur.
- Gezilerine İstanbul'dan başlayıp oradan
Anadolu'ya, komşu ülkelere, Kuzey Afrika ve Avrupa'ya seyahat eder.
- Evliya Çelebi, eserlerinde günlük konuşma diline
yakın, kolay söylenip yazılan bir dil kullanır.
- Eserlerindeki dil, etkileyici, akıcı,
sürükleyici, eğlendirici ve bazı yerlerde alaycıdır. Samimi ve hoşgörülü
olmasına karşın gördüğü nahoş durumları açık veya kapalı bir şekilde
tenkit etmekten de çekinmemiştir. Bu da onun nüktedanlığının bir
sonucudur.
- Eserlerinde gezip gördüğü yerleri anlatırken
bazen abartmaya da başvurur.
- Yazdıklarını nesnel bir şekilde aktarmamış
yazdıklarına kendinden bir şeyler katarak içeriği oluşturmuştur.
- Evliya Çelebi, bazı yabancı sözcüklerin
söylenişlerini halk ağzına göre vermiştir.
- Anlatımında geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman iç
içedir.
- Yaklaşık 50 yıl sürmüş olan gezilerini
"Seyahatname" ismindeki on ciltlik eserinde anlatır. Eserinde
öyküler, halk şiirleri, masal, mani, halk oyunları, düğün, dernek, inanç,
sanat ve zanaat varlıkları önemli yer edinir.
Evliya Çelebi,
eserde açık, anlaşılır, yalın bir dil kullanmış fakat yer yer abartılı bir
anlatıma da başvurmuştur. Halkın kullandığı deyimlere de eserde çok fazla
rastlanır. Türk kültürü açısından oldukça önemli olan eser, tarih ve coğrafya
açısından adeta bir hazinedir. İstanbul Kütüphanesinde beş farklı yazma nüshası
mevcut olan Seyahatname 10 ciltten oluşmaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder