Zengin Uyak

Dize sonlarında ikiden çok sesin oluşturduğu uyak türüne zengin uyak (zengin kafiye) denir. Divan şiirinde çok fazla kullanılan bir uyak türüdür. Bir uzun sesli ile ünsüzün oluşturduğu uyak da zengin uyak sayılır. Uzatma işareti olan harf iki ses sayıldığı için bir sessizle şiirlerde yer aldığında zengin uyak ortaya çıkmış olur.

Zengin Uyak (Zengin Kafiye) ile İlgili Örnekler


Örnek 1

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak
O benimdir, o benim milletimindir ancak

(Mehmet Akif Ersoy)

Açıklama: "-cak" ekleri üç sesten oluştuğu ve eklerin yalnızca yazılışları aynı olduğu için bu ekler zengin kafiyedir.


Örnek 2

Baygın bir ihtizaz ile bi-huş akar dere,

Sahillerinde çocuklar uzanmış çemenlere.

(Orhan Seyfi Orhon)

Açıklama: "-ere" ekleri üç sesten oluştuğu ve yalnızca yazılışları aynı olduğu için ekler zengin kafiyedir.

 

Örnek 3

Uçun kuşlar uçun doğduğum yere,
Şimdi dağlarında mor sümbül vardır.
Ormanlar koynunda bir serin d
ere,
Dikenler içinde sarı gül vardır.

Rıza Tevfik Bölükbaşı

Açıklama: "-ere" ekleri yazılışları aynı olduğu ve üç sesten oluştuğu için zengin kafiyedir.

 

Örnek 4

Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk 

Soğuk bir mart sabahı buz tutuyor her soluk

Faruk Nafiz Çamlıbel

Açıklama: "Yolculuk" ve "soluk" sözcüklerindeki "-luk" ekleri üç sesten oluştuğu için zengin kafiyedir. Eklerin görevleri de aynı olsaydı redif olacaktı. 

 

Örnek 5

Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,

Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak...

Ahmet Haşim

Açıklama: "Yaprak" ve "ağlayarak" sözcüklerindeki "-rak" ekleri üç sesten oluştukları ve yazılışları aynı olduğu için zengin kafiyedir.

 

Örnek 6

Olur mu dünyaya indirsem kepenk

Gözyaşı döksem, Nuh tufanına denk?

Necip Fazıl Kısakürek

Açıklama: "-enk" ekleri görevleri farklı yazılışları aynı olduğu ve üç sesten oluştuğu için zengin kafiyedir

 

Örnek 7

Bin bahçeli beldemizi yâd ellere bıraktık,

Gölgesinde barınacak tek ağacım yok artık.

Kemalettin Kamu

Açıklama: "Bıraktık" ve "artık" sözcüklerindeki "-tık" ekleri üç sesten oluştukları ve aynı görevde olmadıkları ayrıca yazılışları aynı olduğu için zengin kafiyedir.

 

Örnek 8

Miskin Yunus biçareyim 

Baştan ayağa yareyim 
Dost ilinden avareyim
Gel gör beni aşk neyledi   

Yunus Emre 

Açıklama:  "-are" ekleri yazılışları aynı olduğu ve üç sesten oluştukları için zengin kafiyeyi oluşturur. "-yim" ekleri de hem yazılış hem de görevce aynı olduklarından rediftir.

 

Örnek 9

Yol onun, varlık onun, gerisi hep angarya;

Yüzüstü çok süründün ayağa kalk, Sakarya!

Necip Fazıl Kısakürek

Açıklama: "Angarya" ve "Sakarya" sözcüklerindeki "-arya" ekleri farklı görevlerde olduklarından ve yazılışları aynı olduğundan zengin kafiyeyi oluşturmuştur.

 

Örnek 10

Can bedenden ayrılacak 

Tütmez baca yanmaz ocak 
Selam olsun kucak kucak 
Dostlar beni hatırlasın…

Âşık Veysel Şatıroğlu

Açıklama: "-cak" ekleri üç sesten oluştukları ve sadece yazılışları aynı olduğu için zengin kafiyeyi oluşturur.

 

Örnek 11

Bilmem ki adını onun kim saklar?

Besbelli üşütür soğuk topraklar.

Açıklama: "Saklar" ve "topraklar" sözcüklerindeki "-lar" eki ilk başta çoğul eki gibi durmaktadır. Öyle olsaydı redif olacaklardı. Oysa "topraklar" sözcüğündeki "-lar" eki çoğul eki "saklar" sözcüğündeki "-lar" çoğul eki değildir. Öyleyse "-aklar" eklerinin sadece yazılışları aynı olduğu ve iki sesten fazla ses benzerliği içerdikleri için ekler zengin kafiyedir.

 

Örnek 12

Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı

Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı

Faruk Nafiz Çamlıbel

Açıklama: "-cağ" ekleri üç sesten oluştukları ve yalnız yazılış benzerliği içerdikleri için zengin kafiyedir.

Not: Bir uzun ünlü (â, î, û) ile bir ünsü­zün oluşturduğu uyak da zengin uyak kabul edilir. Bu uzun ünlüleri içeren kelimeler Arapça veya Farsça kelimelerdir.

 

Örnek 1

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fe

Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şühe
Cânı cananı bütün varımı alsın da Hü
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cü

Mehmet Akif Ersoy

Açıklama: "-dâ" eklerindeki "-â" sesi uzun ünlü olduğu için iki ses değerindedir. Bu uzun sesler bir ünsüzle kullandıklarında zengin uyak olur. Bu dizelerde de zengin uyak vardır. "dâ" üç ses kabul edilir.

 

Örnek 2

Şöyle olmış câm-ı âşk-ı yârdan mest ü harâb

Kendüsin dîvârdan dîvâra urmış âfitâb

Baki

Açıklama: "-â" sesi uzun ünlü olduğu için iki ses değerindedir. "harâb" ve "âfitâb" sözcüklerindeki "-âb" ekleri üç ses değerinde oldukları ve yalnızca yazılışları aynı oldukları için zengin uyak görevindedir.

 

Örnek 3

Bir hüsn dahi bağladı hattın izâr-ı yâr

Etrâf-ı bâğ hûb olur olsa benefşe-zâr

Baki

Açıklama: "-âr" ekleri uzun ünlü içerdiklerinden ve bir sessiz harfle birlikte yer aldığından zengin uyak görevindedir.

Ayrıca bakınız

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder