Edebiyat Okulu: Yarım Uyak

Bir tek ünsüz benzerliğine dayanan uyağa yarım uyak (kafiye) denir. Bazen bir sesli harf ile de oluşturulur. Türk şiirinde en çok kullanılan uyaktır. Özellikle İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı ile Halk Edebiyatında çok fazla kullanılmıştır.

Yarım Uyak (Kafiye) Örnekler

Örnek 1

Kış gününde güller bitmez

Dalında bülbüller ötmez

Can arzular elim yetmez

Gönül selâm ister şimdi

Karacaoğlan

Açıklama: Tek ses benzerliğine dayanan uyağa yarım uyak denir. Yukarıdaki şiirin ilk üç dizesinde geçen "-t" sesleri yarım kafiyedir. "-mez" eki ise geniş zamanın olumsuzu olduğu için yani hem yazılış hem de görev aynı olduğu için rediftir.

Örnek 2

Ecel büke belimizi

Söyletmeye dilimizi

Hasta iken hâlimizi

Soranlara selâm olsun

Yunus Emre

Açıklama: Türkçede her zaman redif kafiyeden sonra gelir. Bu dörtlükte de "-imizi" ekleri hem yazılış hem de görev bakımından aynı oldukları için redif; "-l" sesi ise yarım kafiyedir. Kafiyenin kelimenin kökeninde olduğuna dikkat etmeliyiz.

Örnek 3

Kim okurdu kim yazardı

Bu düğümü kim çözerdi

Koyun kurt ile gezerdi

Fikir başka başk'olmasa

Âşık Veysel

Açıklama: "-ar" geniş zaman eki ve "-di" görülen geçmiş zaman ekleri hem görev hem de yazılış olarak aynı oldukları için redif; "-z" eki de tek ses benzerliğini oluşturduğu için yarım kafiyedir.

Örnek 4

Ben çektiğim kimler çeker

Gözlerim kanlı yaş döker

Bulanık bulanık akar

Dağlarım seliyim şimdi

Kul Mustafa

Açıklama: Yukarıdaki dizelerde geçen "-er, -ar" ekleri geniş zaman ekleri olduğu için rediftir. Redif de aynı eklerin farklı versiyonları aynı olarak değerlendirilir. Dizelerde geçen "-k" sesi de tek sessiz benzerliğine dayandığı için yarım uyaktır.

Örnek 5

Hüdai zamanın geçer başına

Kuşlar bile hep kavuştu eşine

Şimdi bu mevsimde dağlar başına

Yâr ile kaçmanın zamanı geldi

Âşık Hüdai

Açıklama: Yukarıdaki dizelerde geçen "-ş" sesi tek sessiz benzerliğine dayandığı için yarım kafiyedir. "-ına" ekleri üç farklı çekim ekidir. Tek başlarına aynı görevde ve yazılışça da aynı olduklarından rediftir.

Örnek 6

Üstümüzden gelen boran kış gibi

Şahin pençesinde yavru kuş gibi

Seher sabahında rüya düş gibi

Çağırta bağırta aldı dert beni

Pir Sultan Abdal

Açıklama: "gibi" sözcükleri kelime halindeki redife "-ş" sesi de tek sessiz benzerliğine örnektir. Yani yarım kafiyedir. (uyak)

Örnek 7

Senin yazın kışa benzer

Bir sevdalı başa benzer

Çok içmiş sarhoşa benzer

Duman eksilmeyen dağlar

Anonim

Açıklama: "-a benzer" sözlerinde "-a" yönelme hal eki eki, "benzer" sözcüğü de kelime halindeki redife örnek olduğundan hepsi bir bütün olarak redife; "-ş" sesi de tek ses benzerliği olduğu için yarım kafiyeye (uyak) örnektir.

Örnek 8

Varayım da mezarına varayım

Başucunda el kavuşup durayım

Bıktın mıydı benden deyip sorayım

Mezarına giden yollar iniler

Dadaloğlu

Açıklama: Redif, dizelerin her zaman en sonunda kafiye de öncesinde yer alır. Şiire bakıldığı zaman "-ayım" redif; "-r" sesi de tek ses benzerliğini oluşturduğu için yarım kafiyedir.

Örnek 9

Coştu deli gönül coştu

Sevda gelip serden aştı

Köroğlu

Açıklama: "-tı" sesleri görülen geçmiş zaman eklerini oluşturduklarından redif; "-ş" sesi de tek sessiz benzerliğine dayandığı için yarım kafiyedir.

Örnek 10

Öldürüp kanıma girme

Gayrılara gönül verme

Ela gözlerine siyah sürme

Çekme beni öldürsün

Âşık Ömer

Açıklama: "-me" eki olumsuzluk ekidir. Hem yazılış hem de görev aynı olduğu için redif; "-r" sesi de tek ses benzerliğine dayandığı için yarım kafiye (uyak) görevindedir.

Örnek 11

Beyaz giyme toz olur

Sarı giyme söz olur

Gel yeşiller giyelim

Muradımız tez olur

Ahmet Sevinç

Açıklama: "Olur" sözcüğü kelime halindeki redife; "-z" sesi de tek ses benzerliğine dayandığı için yarım kafiyedir.

Örnek 12

Benim çektiğim kim çeker,

Gözlerim kanlı yaş döker.

Bulanık bulanık akar,

Dağların seliyim şimdi.

Kayıkçı Kul Mustafa

Açıklama: "-er" ekleri geniş zaman eki olduğu için redif; "-k" sesi de tek ses benzerliğine dayandığı için yarım uyaktır.

Örnek 13

Bir geliş var!.. Ne mübarek, ne garib âlem bu!..

Hava boydan boya binlerce hayaletle dolu…

Yahya Kemal Beyatlı

Açıklama: Yarım uyak sadece tek sessiz harf benzerliğine değil çok az örnekleri olsa da tek sesli harf benzerliğine de dayanır. Bu dizelerde de en sonda yer alan "-u" sesleri görevleri aynı olmadıklarından redif değil yarım uyak (kafiye) görevindedir.

Ayrıca bakınız

Uyak Dizilişi-Örgülerine Göre Uyaklar

Düz Uyak

Çapraz Uyak

Sarma Uyak

Ayrıca bakınız