Edebiyat Okulu: Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi)

Türkçe sözcüklerin sonunda "b, c, d, g" ünsüzleri bulunmaz. Sert ünsüzle (p, ç, t, k) biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde sert ünsüzler yumuşayarak "b, c, d, g, ğ"ye dönüşür. Buna ünsüz yumuşaması (ünsüz değişimi) denir.

Ünsüz yumuşamasında;

p ünsüzü → b ünsüzüne,

ç ünsüzü → c ünsüzüne,

t ünsüzü → d ünsüzüne,

k ünsüzü → g veya ğ ünsüzlerine dönüşür.

Örnek

Ağaç → ağacı

Kayık → kayığa

Kanat → kanadı

Kitaplık → kitaplığa

Kelebek → kelebeğe

Kalp → kalbi

Çorap → çorabı

Hesap → hesabı

Borç → borcu

Yamaç → yamaca

Yoğurt → yoğurda

Demeç → demece

İlaç → ilaca

Kâğıt → kâğıdı

Kurt → kurda

Renk → rengi

Kıraç → kıracı

Durak → durağa

Yaprak → yaprağı

Çocuk → çocuğu

Kepenk → kepengi

Ahenk → ahengi

Gözlük → gözlüğe

Kap → kabın

Bıçak → bıçağı

Bayrak → bayrağı

Sağlık → sağlığı

Çiçek → çiçeği

Kitap → kitabı

Kasap → kasabı

Tarak → tarağı

Yurt → yurdu

Yazmak → yazmağa

Okuyacak → okuyacağız

Dert → derdi

Sebep → sebebi

Süzgeç → süzgece

Takip → takibi

Dolap → dolabı

Talep → talebi

Nasip → nasibi

Cevap → cevabı

Sahip → sahibi

Rakip → rakibi

Kaşık → kaşığa

Sözlük → sözlüğe

Kireç → kireci

Topaç → topaca

Dalgıç → dalgıca

Ekmek → ekmeğe

Taklit → taklidi

Kazak → kazağa

Tüfek → tüfeğe

Kirpik → kirpiği

Ünsüz Yumuşaması ile İlgili Bazı Kurallar

1. Tek heceli bazı sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmaz.

Örnek

Koç → koç-u

Ot → ot-un

Suç → suç-u

Et → et-i

At → at-ı

Ak → ak-ı

Çöp → çöp-ü

Top → top-u

İp → ip–i

Dut → dut-u

Üç → üç-e

Saç → saç-ı

Sap → sap-ı

İt → it-i

Ok → ok-a

Tok → tok-a

2. Tek heceli bazı sözcüklerde ünsüz yumuşaması olur.

Örnek

Çok → çoğ-u

Cep → ceb-e

Gök → göğ-e

Kap → kab-a

Çok → çoğ-a

Taç → tac-a

Yurt → yurd-a

3. Özel adlarda ünsüz yumuşaması söyleyişte olur. Bu yumuşama yazıda gösterilmez.

Örnek

Zonguldak → Zonguldak'ın,

Sinop → Sinop'a,

İsmet → İsmet'in

Irak → Irak'a

Gemlik → Gemlik'e

Ürgüp → Ürgüp'e

4. Dilimize yabancı dillerden geçmiş bazı yabancı sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmaz.

Örnek

Hukuk → hukuk-u

Millet → millet-i

Dikkat → dikkat-i

Kart → kart-a

Devlet → devlet-e

Davet → davet- i

Sanat → sanat-ı

Bisiklet → bisiklet-i

Pilot → pilot-u

Tank → tank-ı

5. Bazı türemiş sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmaz. Bu kelimeler genellikle "t" harfi ile biter.

Örnek

Yazıt → yazıt-ı

Karşıt → karşıt-ı

Özet → özet-i

Anıt → anıt-ı

Ünsüz Yumuşaması ile İlgili Örnek Cümleler

Bir kişinin sağlığı yerinde değilse o kişi dünyanın lezzetlerinden mahrum kalır.

Sevgiyle dolu kalbe her zaman huzur dolar.

Mutluluğa susamış gönüller hiçbir zaman yalnızlığa alışamaz.

Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer.

İlk durağa geldiğimizde rengi kaçan kişilerle karşılaştık.

Kitabı eline alan kişiler bıçağı bir tarafa bırakır.

Sözlüğe değmeyen eller bileği kopuk kişilere benzer.

Ekmeğe saygı duymayan geleceğe saygı duymayandır.

Çiçeği burnundaki kasaba bir şeyler soruyordu.

Derdi dünya olanın dünya kadar derdi olur.

Sahibi olmayan bayrağa da hürmet ediniz.

Demliğe çay yemliğe yem konulur demiş, atalarımız.

Kuşa kurda yem olmamak için bardağın dolu tarafını iyi okumak lazım.