- Telmih
(hatırlatma) sanatı "andırma" olarak da isimlendirilir.
- Bu sanatta
bilinen bir olay veya kişiden dolaylı bir şekilde bahsetmek esastır.
- Dini
hikâyeler, ayet-i kerimeler ve mesnevilerde yer alan asıl kahramanlar
telmih sanatını oluşturur.
- Telmihte
en önemli şey olay veya kişilerle ilgili anahtar kelimenin metin
içerisinde verilip asıl meseleye bu sözler çerçevesinde ulaşmaya
çalışmadır.
- Anımsatılan
şey uzun uzadıya açıklanmayıp bir iki sözcükle dile getirilir.
- Telmih
(anımsatma) sanatında ortak kültür oldukça önemlidir.
- Telmih
(anımsatma) sanatında anlatılan duygu ile işaret edilen olay arasında
gizli de olsa bir benzetme söz konusudur.
- Telmih
(hatırlatma) sanatındaki olay veya kişiler şiir veya metin ile anlam ve
benzerlik ilişkisi içinde olmak zorundadır.
- Telmihte
aşk hikâyeleri, savaşlar, devlet idaresi, peygamberlerin mucizeleri,
velilerin kerametleri, tarihi şahsiyetler, tarihi olaylar, kıssalar çok
önemli unsurlar olarak işlenir.
- Hz
Yusuf'un güzelliği; Hz Nuh'un kavminin uğradığı tufan olayı; Hz Musa'nın
Firavun ile mücadelesi, Tur Dağı hadisesi, Hz Hızır'la bir yolculuğa
çıkması; Hz İsa'nın hastaları iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi; Hz
İbrahim'in ateşe atılması, Hz. Süleyman'ın yüzüğü, hayvanlarla konuşması,
karınca hikâyesi, hüdhüdü; Hz Muhammed'in (SAV) miraca çıkması vb.
hadiseler telmih sanatında çok fazla karşımıza çıkar.
Örnek 1
Gökyüzünde İsa ile
(Yunus Emre)
Açıklama: Yukarıdaki dörtlüğün ilk dizesinde Hz İsa'nın Allah
tarafından gökyüzüne yükseltilmesine, ikinci dizede Hz. Musa'nın Tur Dağı'nda
Allah ile gerçekleşen mucizevi durumuna, üçüncü dizede Hz. Musa'nın yere
attığında büyük bir yılana dönüşen mucizevî asasından bahsedilmektedir. Dörtlükte bu üç unsur etrafında oluşan bir telmih
sanatı söz konusudur.
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
Açıklama: Yukarıdaki dörtlükte Ferhat ile Şirin hikâyesine telmih yapılmıştır. Ferhat ile Şirin meselesi konusu aşk olan bir Türk halk öyküsüdür. Edebiyatta zorluklar söz konusu olduğunda bu hikâye anımsatılır. Hikâyede Ferhat'ın Şirin'e ulaşması için koskoca bir dağı delmesi gerekir. Şair, çoban çeşmesinin aşkla şevkle akmasını Ferhat'ın Şirin'e ulaşması için dağı delmeye çalışmasına benzetmiştir. Böylece telmih (hatırlatma) sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 3
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid'i
(Mehmet Akif Ersoy)
Açıklama: Şair, bu şiirde Çanakkale'de çarpışan Türk savaş güçlerini peygamberimizin Bedir Savaşı'ndaki ordusuna benzetmiştir. Bedir Savaşı'nda bir avuç Müslüman binlerce müşriki yenip savaşı kazanır. Çanakkale Savaşı'nda da aynı durum söz konusudur. Elinde doğru dürüst bir silah olmayan Türk askeri bütün dünyaya karşı savaşı inanılmaz bir şekilde kazanır.
Örnek 4
Mende Mecnûn'dan füzûn âşıklık isti'dâdı var
(Fuzuli)
Füzûn: fazla
Açıklama: Bu beyitte Leyla ile Mecnun hikâyesine telmih yapılmıştır. Leyla ile Mecnun'un bütün âşıklara emsal olan o müthiş aşkından, Mecnun'un Leyla'yı bulmak için yıllarca çöllerde dolaşmasına, delirmesine anımsatmada bulunulmuştur. O müthiş âşk aslında benim âşkım kadar olamaz. Ben ondan daha büyük bir aşk yaşamaktayım, demektedir.
Örnek 5
Seyretti hava üzre denir taht-ı Süleyman
(Ziya Paşa)
Açıklama: Hz. Süleyman çok büyük bir servet sahibiydi. O, en zengin peygamber ve kişi olarak bilinir. Kurda, kuşa, suya neredeyse her şeye hükmedebiliyordu. Şair, burada Süleyman peygamberin mal varlığı, gücü ve saltanatının dahi geçici olduğuna atıfta bulunarak dünyanın geçiciliğine sözü getirmek istemiştir. Yani telmih sanatı ile düşüncesini güçlendirmiştir.
Örnek 6
Beni bende demen bende değilem
(Yunus Emre)
Açıklama: Bu şiirde de Hz. Süleyman'ın kuş dilini bilmesine telmih yapılmıştır. Hz. Süleyman'ın bir mucizesi de diğer yaratıkların dilini bilmesi ve onlarla konuşması ve onları emri altında çalıştırabilmesiydi.
Örnek 7
Ey dost senin yoluna
Od: ateş
Açıklama: Hz İbrahim'in ateşe atılması hadisesine telmih yapılmıştır. Hz. İbrahim, bir tapınakta yer alan putları kırdığı için Nemrut tarafından ateşe atılır. Allah'ın emriyle ateş, bir anda sönüp o yer gül bahçesine döner. Hz. İbrahim de o gül bahçesinden gülleri toplayarak çıkar.
Örnek 8
Şuh Şirin'ler yüzünden dağ delen Ferhat'lar,
Açıklama: Telmih (hatırlatma) sanatında sık sık halk hikâyelerine başvurulur. Bu dizelerde Ferhat ile Şirin, Kerem ile Aslı hikâyelerine telmihte bulunulmuştur. Ferhat'ın Şirin'e ulaşmak için dağı delmeye çalışması meselenin özüdür. Kerem, Ermeni keşişin kızı olan Aslı'ya âşık olur. Babası onun Kerem ile evlenmesine izin vermez. Kerem, Aslı'ya çeşitli zorluklar neticesinde ulaşır. Kerem'in evlendiği gün Kerem de Aslı da yanıp kül olurlar ve ölürler.
Örnek 9
Dövdükçe tavlanan demir er geç kılıçlaşır
(Abdullah Ö. Hacıtahiroğlu)
Açıklama: Dizelerde Hz. Ali'nin İslam tarihindeki kahramanlıkları ve meşhur kılıcı "Zülfikar"a atıfta bulunulmuştur. Hz. Ali'nin Zülfikar ismindeki kılıcı bütün kılıçlardan farklı olarak çift başlı bir kılıç olarak bilinir.
Örnek 10
Serp onlara ambardan bir avuç arpa
(Ahmet Muhip Dıranas)
Açıklama: Dörtlükte Hz. Yusuf peygamberin Mısır'a padişah olması ile güzelliğine atıfta bulunulmuştur. Hz. Yusuf'un eşsiz güzelliği, Mısır'a aziz olması, kardeşleriyle yaşadığı hadiseler telmih (hatırlatma) sanatında sürekli karşımıza çıkar.
Örnek 11
Hırçın yel, uslu dal kapışırlar yalın kılıç
Açıklama: Dizelerde tarihi şahsiyetlere yönelik güçlü bir telmih (hatırlatma) söz konusudur. İran'ın güçte emsalsiz pehlivanı olan Zaloğlu Rüstem ile yine ondan aşağı olmayan İsfendiyar'ın kahramanlıklarına atıfta bulunulmuştur.
Örnek 12
Kardeşini öldürüyor Kabil,
(Orhan Veli)
Açıklama: Orhan Veli, bu dizelerde Habil'in kardeşi olan Kabil'i öldürmesine çağrışımda bulunmuştur. Şair, insanlık tarihinin en önemli ve eski bir hadisesi olan bu olayla düşüncelerini geliştirmeye çalışmıştır. Böylece telmih (hatırlatma) sanatı ortaya çıkmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder