Edebiyat Okulu: Tedric (Dereceleme)

Anlatımda kavramların derecelerinin dikkate alınarak sıralanmasına tedric (dereceleme) denir. Sıralama büyükten küçüğe, küçükten büyüğe; yüksekten alçağa veya alçaktan yükseğe doğru olur. Düşünceyi etkili kılmak için bu yola başvurulur. Tedric (derecelendirme) sanatı iki şekilde yapılır:

a) Yüklesen Tedric (dereceleme): Anlatımda kavramların küçükten büyüğe, azdan çoğa doğru sıralanmasıdır.

Örnek 1

Geçsin günler, haftalar, aylar, mevsimler, yıllar

Zaman sanki bir rüzgâr ve bir su gibi aksın

(Enis Behiç Koryürek)

Açıklama: Şiirde kavramlar kapsamı az olandan kapsamı daha çok olana doğru sıralanmıştır. Dizelerde günden, haftaya, ay ve mevsime doğru bir sıralama söz konusudur.

Örnek 2

Makber, makber değil bir türbe,

Türbe değil bir mabet,

Mabet değil bir küre

Küre değil bir sonsuz uzay olmalıydı.

(Abdülhak Hamit Tarhan)

Açıklama: Şiirde sürekli yükselen bir sıralama vardır. Makberden türbeye, türbeden mabete oradan da küreye ve sonunda sonsuz bir uzaya gidiş söz konusudur. Böylece tedric (dereceleme) sanatı ortaya çıkmıştır.

b) Alçalan Dereceleme: Anlatımda kavramların çoktan aza, büyükten küçüğe doğru bir sıra gözetilerek dile getirilmesidir.

Örnek

Taraflardan top ve tüfek sesi kesildi. İki asker mızrak mızrağa, kılıç kılıca, hançer hançere vuruşmaya başladılar.

(Namık Kemal)

Açıklama: Burada Namık Kemal, savaşın sürekli alçalan bir tonla devam ettiğini dile getirmeye çalışmaktadır. Bu alçalma top sesinden en son hançer hançere vuruşmaya dönüşmüştür.

Tedric (Dercelendirme) Sanatına Örnekler

Örnek 1

Geçsin günler, haftalar

Aylar, mevsimler, yıllar

Açıklama: Küçükten büyüğe devam eden bir söylem söz konusudur. Şair günden başlayarak yıla kadar aradan geçen bütün zaman dilimlerini sıralamış böylece tedric (dereceleme) sanatı ortaya çıkmıştır.

Örnek 2

Meşhur olduk sayende ey sevgili

Gezer olduk şehir ülke kıtalar

(Laedri)

Açıklama: İkinci dizede yükselen bir tedric sanatı vardır. "Şehir, ülke, kıta" sözcükleri arasında bu sanat oluşmuştur.

Örnek 3

Şehir şehir ülke ülke ararsın

Bulamazsın artık sen bendeviyi

(Laedri)

Açıklama: İlk dizede "şehir şehir, ülke ülke" kavramları arasında yükselen bir tedric (derecelendirme) sanatı söz konusudur.

Örnek 4

Okyanustan denizden ırmaklara

Hayalinle düştüm ben bu yollara

(Laedri)

Açıklama: İlk dizede "okyanus, deniz ve ırmak" sözcükleri arasında bir sıralama söz konusudur. Şairin düşüncesini etkili kılmak için sürekli alçalan bir sıralama ile tedric (derecelendirme) sanatına başvurduğunu görmekteyiz.

Örnek 5

Ormandım ağaçtım bir dala döndüm

Vefasız afetle bir muma döndüm

(Laedri)

Açıklama: "Orman, ağaç ve dal" sözcükleri arasında bir sıralama söz konusudur. Düşüncesini alçalan bir tonla işleyen şair tedric (dereceleme) sanatına başvurarak da ifadelerdeki etkililiği arttırmaya çalışmıştır.

Ayrıca bakınız

Teşbih (Benzetme)

İstiare (Eğretileme)

Teşhis (Kişileştirme)

İntak (Konuşturma)

Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)