Edebiyat Okulu: Tanım

Varlıkların, özelliklerini belirterek dile getirmeye tanım; bir şeyin ne olduğunu bildiren cümlelere de tanım cümleleri denir. Tanım cümleleri "Bu nedir?" ve "Bu kimdir?" sorularının cevabıdır. Tanım cümleleri, nesnel de öznel de olabilir. Bu cümleler genellikle "denir" sözcüğü ve "-dır" eki ile biter.

Paragrafın bölümlerinden olan "giriş cümleleri" genellikle tanım cümleleridir. Tanım cümlelerinde "bundan dolayı, bunun için, bu nedenle" gibi sözler yer almaz.

Tanım Cümleleri ile İlgili Açıklamalı Örnek Cümleler

Örnek 1

Dize, şiirde kullanılan en küçük nazım birimidir.

"Dize nedir?" sorusunu sorduğumuzda "Şiirde kullanılan en küçük nazım birimidir." cevabını alırız. Bu cümlede dize tanımlanmıştır. İpuçları; "… nedir?" sorusu ve cümlenin yüklemindeki "-dır" ekidir.

Örnek 2

Cümle, yargı biriminin diğer adıdır.

"Cümle nedir?" sorusunu sorduğumuzda, "Yargı biriminin diğer adıdır." cevabını alırız. Bu da bir tanım cümlesidir. Yükleminde "-dır" ekinin yer alması bir ipucudur.

Örnek 3

Lirik şiir, duyguların çok etkili ve coşkulu bir biçimde dile getirildiği şiir türüdür.

"Lirik şiir nedir?" sorusunu sorduğumuz zaman "Duyguların etkili ve coşkulu bir biçimde dile getirildiği şiir türüdür." cevabını alırız. Bu da tanım cümlesi demektir. Ayrıca cümlenin "-dır" ekiyle bitmiş olması da cümlenin tanım cümlesi olduğunu gösteren başka bir kanıttır.

Örnek 4

Bir sözü benzetme amacı gütmeden hem gerçek hem mecaz anlamını kastederek anlatma sanatına kinaye denir.

"Kinaye nedir?" sorusunu sorduğumuzda; "Bir sözü benzetme amacı gütmeden hem gerçek hem mecaz anlamını kastederek anlatma sanatıdır." cevabını alırız. Bu da bir tanım cümlesidir. "Denir" sözcüğü ile cümlenin bitmiş olması ve "Bu nedir?" sorusunun sorulabilir olması da ipuçlarıdır.

Örnek 5

Realizm, gerçeği olduğu gibi aktarma yolunu tutan bir edebiyat akımıdır.

"Realizm nedir?" sorusunu sorduğumuzda; "Gerçeği olduğu gibi aktarma yolunu tutan bir edebiyat akımıdır." cevabını alırız. Bu da bir tanım cümlesidir. Yükleminde "-dır" ekinin yer alması ve "bu nedir" sorusunu sorabilmemiz cümlenin tanım cümlesi olduğunu gösteren diğer ipuçlarıdır.

Örnek 6

Günlük, bir kişinin tarih belirterek günü gününe tuttuğu, günlük yaşamından kesitler sunduğu notlardır.

Cümlede "günlük nedir?" diye bir soru sorduğumuzda "Bir kişinin tarih belirterek günü gününe tuttuğu, günlük yaşamından kesitler sunduğu notlardır." cevabını alırız. Bu da bir tanım cümlesidir. Hem "nedir?" sorusu hem de yüklemindeki "-dır" eki cümlenin tanım cümlesi olduğunun kanıtlarıdır.

Aşağıda tanımı yapılan kavramlar farklı bir renkle belirtilmişlerdir. Bu cümleleri, tanım cümlesi yapan unsurları bulmaya çalışınız.

Dekor, tiyatroda sahneyi eserin konusuna göre döşeyip hazırlamada kullanılan eşyanın genel adıdır.

Deneme, yazarın herhangi bir konu üzerinde kesin sonuçlara gitmeden kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi yazdığı yazılardır.

Epizot, trajedinin öğelerini oluşturan diyalog bölümlerinden her birine denir.

Doğaüstü olayları muhteşem olaylar arasında gösteren cinlerin, perilerin rol aldığı tiyatro eserine feeri denir.

Şiir, duygu ve düşüncelerin güzel ve etkili bir biçimde kullanıldığı ve estetik kavramının esas alındığı yazılara denir.

Edebi mektup; sanat, ideoloji, felsefe vb. konularda görüş ve düşüncelerin ortaya konduğu mektuplardır.

Tarihi dönemleri ve tarihte yer edinmiş ünlü kişileri konu edinen romanlara tarihi roman denir.

Forum, kamuoyunu ilgilendiren bir konunun kalabalık bir izleyici kitlesi önünde konuşulmasıdır.

Not: Şekil olarak tanım cümlelerine benzeyen her cümle tanım cümlesi değildir. Tanım cümlelerinde olmazsa olmaz özellik, yükleme sorulan "bu nedir, bu kimdir?" sorularının cevaplarının ortaya çıkmasıdır. Yani dil bilgisi kurallarına uygun anlamlı bir cümlenin var olmasıdır.

Tanım Cümleleri ile İlgili Uyarılar

Örnek 1

Lirik şiir, akıldan çok düş gücüne, düşünceden çok duyguya yaslanır.

Yukarıdaki cümle, tanım cümlelerine benzemekle birlikte tanım cümlesi değildir. Tanım cümleleri kapsayıcı, kuşatıcı cümlelerdir. Genel yargı içerir. Burada "Lirik şiir nedir?" sorusunu sorduğumuzda; "Akıldan çok düş gücüne, düşünceden çok duyguya yaslanır." cevabını alırız. Bu ifade lirik şiirin sadece bir işlevidir. Cümle haliyle tanım cümlesi değildir.

Örnek 2

Natüralizme göre toplum büyük bir laboratuvar, insan ise deney konusu olan kişidir.

"Natüralizm nedir?" sorusu sorulduğunda "Natüralizme göre toplum büyük bir laboratuvar, insan ise deney konusu olan kişidir." cevabı alınır ki bu da bir tanım cümlesi değildir. Hem "Bu nedir?" sorusuna cevap oluşmamıştır hem de genel kuşatıcı bir bilgi söz konusu değildir. Cümlede "Natüralizm nedir?" sorusunun cevabı yoktur. Natüralizmin bir ilkesi hakkında bir bilgi söz konusudur.

Örnek 3

Empresyonizm, gerçeği değil varlığın sanatçıda uyandırdığı izlenimleri yansıtmayı amaçlar.

"Empresyonizm nedir?" sorusu sorulduğunda; "Empresyonizm, gerçeği değil varlığın sanatçıda uyandırdığı izlenimleri yansıtmayı amaçlar." cevabı alınır ki bu da tanım cümlesi olmaz. Cümlede bir tanımlama değil bir amaç dile getirilmiştir.

Aşağıda farklı renkle belirtilen kavramlar ve yer aldıkları cümleler tanım cümleleri değildir. Nedenlerini araştırınız.

Kübizm'de sadece dış görünüş değil duygular da anlatılır.

Gezi yazıları, insanların görmedikleri yerlere besledikleri merak duygusundan doğmuştur.

Yazınsal metinler, yan anlam bakımından zengin metinler olup bu metinlerde duygu ve hayal ön plandadır.

Masallarda, eğiticilik esas olup masalın sonunda iyiler ödüllendirilir; kötüler ise cezalandırılır.

Fabl türünde kahramanlar insan dışı varlıklar olsalar da fablde insana ait davranışlar yansıtılır.

Panelde amaç bir sorun üzerinde bir karara varmak değil konuyu birçok açıdan değerlendirmektir.

Ayrıca bakınız

Cümle

Cümle Vurgusu

Olumsuz Yargıyı Olumlu Biçime Dönüştürmek

Mecazlı İfadeleri Yorumlama

Eleştiri