Şairin şiirinde işlediği asıl motif, şiirde hâkim olan duyguya tema veya şiirde tema denir.
Tema, bazı kelime veya kelime gruplarıyla da ifade edilebilir.
- Şiirde tema hedef kitleye
verilmek istenen asıl mesajı içerir.
- Başta aşk olmak üzere doğa,
ölüm, yalnızlık, hasret, özlem, yaşama sevgisi, vatan sevgisi gibi temalar
şiirlerde tema olarak işlenir.
- Temayı bulmak için
"niçin" sorusu sorulur. Tema bir şekilde nesirdeki ana fikrin
şiirdeki karşılığıdır.
- Tema, soyut olması bakımından
konudan ayrılır.
- Şiirdeki tema geneli yansıtır.
- Şiirdeki tema şiirin yazıldığı
dönem ve şairle de ilişkilidir.
- Şiirde tema adeta şiirin özüdür.
- Şiirdeki başlık da şiirin temasını bulmak için
bir ipucu olabilir.
- Bir eserin teması asla onun konusu değildir.
Konuda "Ne anlatılıyor?" temada "Niçin anlatıyor?"
sorusu sorulur.
- Tema, bir eserin en asli motifidir. Şiirdeki esas
ana duygudur.
- Şiirdeki bütün birimler bir tema etrafında bir
araya gelip şiiri meydana getirir.
- Şiirdeki anlam bütünlüğü temayla alakalı
olduğundan şiirin teması şiirin yapısı ile de ilişkilidir.
- Bir eserin değer ölçütü her zaman şiirdeki tema
ile ilgilidir.
- Şiirlerde en çok işlenen aşk, yalnızlık, ölüm,
özgürlük, hoşgörü, savaş vb. temalar belli zaman, yer, durum ve kişilerle
sınırlandırılarak işlenir.
- Şiirde tema bazen bir sözcükte, mısra ya da
mısralarda bazen de şiirin bütününde yer alır. Şiirin bütününde yer aldığı
zaman tema kapalı olarak verilir.
- Şiirde en çok kullanılan kelime,
kelime grubu şiirdeki tema için ipucu oluşturur. Bazen temanın ta kendisi
olur. Buna anahtar kelime veya kelimeler denir. Örneğin Ahmet Haşim'in
şiirlerinde "akşam", Tanpınar'ın şiirlerinde "rüya ve
zaman", Yahya Kemal Beyatlı'nın şiirlerinde "deniz", Cahit
Sıtkı'nın şiirlerinde "ölüm" anahtar kelimelerdir.
Şiirde Tema ile İlgili Örnekler
Örnek 1
İSTİKLÂL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al
sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son
ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı
hilâl!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu
celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra
helâl...
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin
istiklâl!
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür
yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış?
Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner,
aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam,
taşarım.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı
duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir îmânı
boğar,
"Medeniyet!" dediğin tek dişi
kalmış canavar?
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca
akın.
Doğacaktır sana va'dettiği günler
Hakk'ın...
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da
yakın.
Bastığın yerleri "toprak!"
diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır,
atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet
vatanı.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki
fedâ?
Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.
Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne nâ-mahrem eli.
Bu ezanlar -ki şehadetleri dînin temeli-
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa-
taşım,
Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı
yaşım,
Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden
na'şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı
hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi
helâl.
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl:
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın
hürriyet;
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin
istiklâl!
Şiirin teması: Şairin şiirinde işlediği asıl motif, şiirde hâkim olan duyguya tema denir. Tema, bazı sözcük veya sözcük gruplarıyla da ifade edilebilir. Bu şiirdeki sözcük veya sözcük gruplarından da şiirin temasının "vatan sevgisi ve bağımsızlık" olduğu anlaşılmaktadır.
Örnek 2
UÇUN KUŞLAR
Uçun kuşlar uçun doğduğum yere;
Şimdi dağlarında mor sünbül vardır.
Ormanlar koynunda bir serin dere,
Dikenler içinde sarı gül vardır.
O çay ağır akar, yorgun mu bilmem?
Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem?
Yaslı gelin gibi mahzun mu bilmem?
Yüce dağ başında siyah tül vardır.
Orda geçti benim güzel günlerim;
O demleri anıp bugün inlerim.
Destan-ı ömrümü okur dinlerim,
İçimde oralı bir bülbül vardır.
Uçun kuşlar, uçun burda vefa yok;
Öyle akarsular, öyle hava yok;
Feryadıma karşı aks-i seda yok;
Bu yangın yerinde soğuk kül vardır.
Hey Rıza, kederin başından aşkın,
Bitip tükenmiyor elem-i aşkın,
Sende -derya gibi- daima taşkın,
Daima çalkanır bir gönül vardır.
Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI
Şiirin teması: Tema soyut ve geneli yansıtır. Bu şiirde şair, yaşadığı yerin coğrafi özelliklerini ön plana çıkararak bunları bir şekilde anarak hasret gidermektedir. Şiirin teması "memleket özlemi"dir.
Örnek 3
ZİLLER ÇALACAK
Zil çalacak... Sizler derslere
gireceksiniz bir bir.
Zil çalacak, ziller çalacak benimçin,
Duyacağım, evlerden, kırlardan, denizlerden;
Tâ içimden birisi gidecek ardınızdan uça ese...
Ama ben, ben artık gidemeyeceğim.
Zil çalacak... Siz geminize, treninize gireceksiniz bir bir.
Zil çalacak, ziller çalacak benimçin,
Duyacağım, iskelelerden, istasyonlardan bütün;
Tâ içimden birisi koşacak ardınızdan...
Ama ben, ben artık gelemeyeceğim.
Sonra bir gün zil çalacak yine,
Hiç kimseler, kimsecikler duymayacak...
Ne sınıflar, ne iskeleler, ne istasyonlar, ne siz...
Tâ içimden birisi kalacak oralarda...
Ben gideceğim.
Zeki Ömer Defne
Şiirin teması: Temayı bulmak için "niçin" sorusunu sorarız. Şiirdeki anahtar kelimeler (öğretmenliği çağrıştıran sözcükler) bize şiirinin temasını vermektedir. Şiirin teması; "Şairin öğretmenlik mesleğinden ayrılmasının onda doğurduğu özlem, acı veya öğretmenlik mesleğine duyduğu derin sevgi"dir.
Örnek 4
MERDİVEN
Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak…
Sular sarardı… yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar
güller;
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?
Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
Ahmet HAŞİM
Örnek 5
Artık demir almak günü gelmişse zamandan,
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.
Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli,
Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli.
Biçare gönüller! Ne giden son gemidir bu!
Hicranlı hayatın ne de son matemidir bu!
Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler;
Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler.
Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden,
Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.
Şiirin teması: Bu şiirde temayı bulmak için bütün şiire yönelmek gerekir. "Ölüm" bu şiirin temasıdır. Şiirde şair, temsili istiare yoluyla ölüme dikkat çekmek istemiştir.
Örnek 6
SANAT
Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek,
Bizim diyarımızda bin bir baharı saklar!
Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi çek
İncinir düz caddede dağda gezen ayaklar
Sen kubbesinde ince bir mozaik ararda
Gezersin kırk asırlık mabedin içini
Bizi sarsar bir sülüs yazı görsek duvarda,
Bize heyecan verir bir parça yeşil çini
Sen raksına dalarken için titrer derinden
Çiçekli bir sahnede bir beyaz kelebeğin
Bizimde kalbimizi kımıldatır derinden
Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin
Fırtınayı andıran orkestra sesleri
Bir ürperiş getirir senin sinirlerine,
Istırap çekenlerin acıklı nefesleri
Bizde geçer en yanık bir musiki yerine
Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun
Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini,
Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun
Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini...
Başka sanat bilmeyiz karşımızda dururken
Yazılmamış bir destan gibi Anadolu’muz
Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken
Sana uğurlar olsun... ayrılıyor yolumuz
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL
Şiirin teması: Bu şiirde tema simgeler üzerine kurulmuştur. "Bizim diyârımız da bin bir baharı saklar!" dizesi şiirin teması için bir ipucudur. "Bizim diyarımız, Anadolu, türkü, zeybek, halay, sülüs yazı, yeşil çini vb." anahtar kelimeler bizi şiirin temasına götürür. Bu da bize şiirin temasının "memleket sevgisi" olduğunu gösterir.
Örnek 7
BENİ KÖR KUYULARDA
Ümit Yaşar OĞUZCAN
Şiirin Teması: Tema, soyut olması bakımından konudan ayrılır. Bu şiirin geneline baktığımızda "ayrılık" olgusunun şiirin teması olduğu görülür.
Örnek 8
BAYRAK
Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü,
Arif Nihat ASYA
Şiirin teması: Şiirde bayrak bir şekilde kişileştirilmiştir. Bayrak, adeta bir sevgili gibi tasavvur edilmiştir. Bayrak, şiirde birçok şeye benzetilmiştir. Bütün bu motiflerden şiirin temasına ulaşabiliriz. Şiirin teması "bayrak sevgisi, bağımsızlık"tır.
Örnek 9
SİTEM
Önde zeytin ağaçları arkasında yar
Sene 1946
Mevsim
Sonbahar
Önde zeytin ağaçları neyleyim neyleyim
Dalları neyleyim
Yâr yoluna dökülmedik dilleri neyleyim
Yâr yâr… Seni kara saplı bıçak gibi sineme sapladılar
Değirmen misali döner başım
Sevda değil bu bir hışım
Gel gör beni darmadağın
Tel tel çözülüp kalmışım Yâr yâr…
Canımın çekirdeğinde diken
Gözümün bebeğinde sitem var
Bedri Rahmi EYÜBOĞLU
Şiirin Tema: Şiirde tema adeta şiirin özüdür. Şiirde temayı bulmak için bazen bütün şiire yönelmek gerekir. Burada da bütün şiirden şiirin temasının "aşk acısı" olduğu ortaya çıkar.
Örnek 10
Mert dayanır, namert kaçar
Meydan gümbür gümbürlenir
Şahlar şahı divan açar
Divan gümbür gümbürlenir
Yiğit kendini öğende
Oklar menzilin döğende
Şeşper kalkana değende
Kalkan gümbür gümbürlenir
Ok atılır kalesinden
Hak saklasın belâsından
Köroğlu'nun narasından
Her yan gümbür gümbürlenir
Köroğlu
Şiirin teması: "Yiğitlik ve yiğitliğin gücü" bu şiirde verilmek istenen mesajdır. Yani anlatılmak istenendir. Şiirdeki savaş betimlemelerinden ve anahtar sözcüklerden bunu anlarız.
Örnek 11
BU VATAN KİMİN?
Tutuşup kül olan ocaklarından
Şahlanıp köpüren ırmaklarından
Hudutlarda gaza bayraklarından
Alnına ışıklar vuranlarındır
Ardına bakmadan yollara düşen
Şimşek gibi çakan, sel gibi coşan
Huduttan hududa yol bulup koşan
Cepheden cepheyi soranlarındır
İleri atılıp sellercesine
Göğsünden vurulup tam ercesine
Bir gül bahçesine girercesine
Şu kara toprağa girenlerindir
Tarihin dilinden düşmez bu destan
Nehirler gazidir, dağlar kahraman
Her taşı bir yakut olan bu vatan
Can verme sırrına erenlerindir
Gökyay'ım ne desen ziyade değil
Bu sevgi bir kuru ifade değil
Sencileyin hasmı rüyada değil
Topun namlusunda görenlerindir
Orhan Saik Gökyay
Şiirin teması: Şiirdeki anahtar sözcüklerden şiirin temasına ulaşılabilir. Bu şiirde kahramanlık ile ilgili kavramların çokluğu bizi şiirin temasına götürmektedir. "Vatan ve vatanın asıl sahipleri vatanı uğruna canını çekinmeden veren kişilerdir." düşüncesi şiirin temasını oluşturur.
Örnek 12
NEFES ALMAK
Nefes almak, içten içe, derin derin
Duymak havayı bağrında
Nefes almak, her sabah uyanık
Ağaran güne penceren açık
Bir ağaç gölgesinde, bir su kenarında
Üstünde gökyüzü, ufuklara karşı
Senin her yer: Caddeler, meydan, çarşı…
Kardeşim, nefes alıyorsun ya!
Koklar gibi maviliği, rüzgârı öper gibi,
Kana kana, doya doya…
Nefes almak, kolunda bir sevgili,
Kırlarda, bütün bir pazar tatili
Bahar, yaz, kış.
Sürahide, ışıl ışıl içilecek su
Deniz kokusu, toprak kokusu, çiçek kokusu
Yüzüne vuran ışık, kulağına gelen ses.
Ah bütün sevdiklerim, her şey, herkes…
Anlıyorum, birbirinden mukaddes,
Alıp verdiğim nefes.
Ziya Osman SABA
Şiirin teması: Tema, genel bir kavramdır. "Yaşama sevinci" bu şiirin temasıdır. Şiirin tümünde şairin yaşama olan bağlılığı ön plana çıkmaktadır.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder