İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklere sıfat denir.
Sıfatlar, varlıkların herhangi bir özelliğini gösteren sözcüklerdir. Durum,
biçim, renk, işaret, sayı, miktar, soru, sıra, konum gibi özellikleri ifade
eder.
Sıfatlar (ön adlar), yalın halde bulunur ve hiçbir çekim eki almaz.
Sıfatlar, anlatıma zenginlik katar. Sıfatla nitelediği veya belirttiği ismin
oluşturduğu sözcük grubuna da sıfat tamlaması denir.
Sıfatlar görev ve anlamları bakımından niteleme ve belirtme sıfatları olmak üzere ikiye ayrılır.
A. Niteleme Sıfatları
Sıfatlar görev ve anlamları bakımından niteleme ve belirtme sıfatları olmak üzere ikiye ayrılır.
A. Niteleme Sıfatları
B. Belirtme
Sıfatları
A. Niteleme Sıfatları
Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini, şekillerini belirten sıfatlara denir. Niteleme sıfatları, varlıkların bünyesinde bulunan kalıcı özellikleri yansıtır. Niteleme sıfatları isme sorulan "nasıl" sorusuna cevap verir.
Örnek
A. Niteleme Sıfatları
Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini, şekillerini belirten sıfatlara denir. Niteleme sıfatları, varlıkların bünyesinde bulunan kalıcı özellikleri yansıtır. Niteleme sıfatları isme sorulan "nasıl" sorusuna cevap verir.
Örnek
Çalışkan öğrencileri
herkes sever.
Mavi elbise de ona
yakışmış.
İnsan kurumuş ağaç gibi olmamalıdır.
Yeşil pencerenden bir
gül at bana.
Öğretmenler, yaramaz öğrencileri sevmez.
Bu kadar yüksek duvardan nasıl atlamış?
Susuz arazide hayat
sürmeye çalışıyorlardı.
Tatlı söz
yılanı deliğinden çıkarır.
Burada güzel günler geçirmiştik.
Tasasız kişilerden
insanlığa hayır gelmez.
Kötü söz geçmez akçe sahibinindir.
Siyah gözlük ve yeşil kravat amma da yakışmıştı ona.
Kırmızı gülü ona mor menekşeyi diğerine verdi.
Eski köye yeni adet getirmeye çalışıyorlar.
Acı sözler yaralı gönüllerden çıkar.
Yukarıdaki cümlelerde renkli olarak belirtilen bütün sözcükler niteleme sıfatıdır. Onların önlerinde yer alan bütün isimlere "nasıl?" sorusu sorulabilmektedir.
Uyarı: Niteleme sıfatları çeşitli şekillerde oluşur.
1. Bazı yapım eklerinin bir isme gelmeleri sonucu oluşur. Türetilen bu niteleme sıfatları genellikle "-lı, -siz, -lik, -ci" ekleriyle yapılır.
Örnek
Yukarıdaki cümlelerde renkli olarak belirtilen bütün sözcükler niteleme sıfatıdır. Onların önlerinde yer alan bütün isimlere "nasıl?" sorusu sorulabilmektedir.
Uyarı: Niteleme sıfatları çeşitli şekillerde oluşur.
1. Bazı yapım eklerinin bir isme gelmeleri sonucu oluşur. Türetilen bu niteleme sıfatları genellikle "-lı, -siz, -lik, -ci" ekleriyle yapılır.
Örnek
Kimsesiz insanların ellerinden tutmalıyız.
Akılsız başın cezasını ayaklar çeker.
Görgülü kişileri daha çok seviyorum.
Aynalı çarşıda birçok hatıra yatar.
Simitçi çocuk bugün yerinde değildi.
2. Fiillerden türetilen eklerle oluşturulan
niteleme sıfatları
Örnek
Yanık yüreklere bunu anlatamazsın.
Soğuk havalarda daha sıkı giyinmek
gerekir.
Çürük tahta çivi tutmaz.
Korkak kişiler asla lider olamazlar.
Yırtıcı hayvanlar bu bölgede çok olur.
Uyarı: Özel isimlerle kullanılan akrabalık, saygı ve meslek unvanları da niteleme sıfatı sayılır.
Uyarı: Özel isimlerle kullanılan akrabalık, saygı ve meslek unvanları da niteleme sıfatı sayılır.
Örnek
Gazi Mustafa Kemal
Avukat Hasan
Savcı İsmail
Mimar Sinan
Avcı Mehmet
Dede Korkut
Çolak Salih
Genç Osman
Deli Petro
Deli İbrahim
B. Belirtme Sıfatları
Varlıkları sayı, işaret, soru, belirsizlik anlamlarıyla belirten sıfatlara denir. Belirtme sıfatları varlıkların bünyesinde yer almayan geçici özellikleri barındırır. Dörde ayrılır:
Varlıkları sayı, işaret, soru, belirsizlik anlamlarıyla belirten sıfatlara denir. Belirtme sıfatları varlıkların bünyesinde yer almayan geçici özellikleri barındırır. Dörde ayrılır:
1) İşaret sıfatları
2) Sayı sıfatları
3) Belgisiz sıfatlar
4) Soru sıfatları
1) İşaret Sıfatları
Varlıkları işaret yoluyla gösteren sıfatlara işaret sıfatı denir. İsimlere sorulan "Hangi?" sorusuna cevap verir. İşaret sıfatları varlıkların bulunduğu yeri gösterir.
1) İşaret Sıfatları
Varlıkları işaret yoluyla gösteren sıfatlara işaret sıfatı denir. İsimlere sorulan "Hangi?" sorusuna cevap verir. İşaret sıfatları varlıkların bulunduğu yeri gösterir.
Örnek
Bu insanlar daha
çalışkandır.
Şu elbiseyi de giyecek
misin?
O masayı içeri al.
Öteki kişiler
orada ne bekliyorlar?
Bu konuda beriki çocuk doğruyu söylüyor.
Şöyle adamları
oldum olası sevmedim.
Diğer kişilere bir bakın sanki
bize doğru geliyorlar.
Böyle duvarın yanında hiç
durulur mu?
Oraya öbür yoldan daha çabuk
ulaşırız.
İşaret Sıfatları ile İlgili Uyarılar
1. İşaret sıfatları mutlaka isim veya isim soylu bir sözcüğü etkiler. İşaret sıfatları kesinlikle ek almaz. Ek aldıklarında sıfat olmaktan çıkıp genellikle zamir olur.
Örnek
Bu elbise bu fiyata satılmamalıdır.
Bunu bu fiyata satmamalıyız.
Yukarıdaki ilk cümlede geçen "bu" sözcüğü ek almadığı ve bir isimden önce geldiği için işaret sıfatıdır. İkinci cümlede geçen "bunu" sözcüğü ise ek aldığı için sıfat olmaktan çıkıp işaret zamiri olmuştur.
2. İşaret sıfatlarından sonra kesinlikle virgül (,) işareti gelmez. Kullanıldığı takdirde sıfat görevindeki bu sözcükler, zamir (adıl) olur.
Örnek
1. İşaret sıfatları mutlaka isim veya isim soylu bir sözcüğü etkiler. İşaret sıfatları kesinlikle ek almaz. Ek aldıklarında sıfat olmaktan çıkıp genellikle zamir olur.
Örnek
Bu elbise bu fiyata satılmamalıdır.
Bunu bu fiyata satmamalıyız.
Yukarıdaki ilk cümlede geçen "bu" sözcüğü ek almadığı ve bir isimden önce geldiği için işaret sıfatıdır. İkinci cümlede geçen "bunu" sözcüğü ise ek aldığı için sıfat olmaktan çıkıp işaret zamiri olmuştur.
2. İşaret sıfatlarından sonra kesinlikle virgül (,) işareti gelmez. Kullanıldığı takdirde sıfat görevindeki bu sözcükler, zamir (adıl) olur.
Örnek
O evi
çok beğenmiş. (işaret sıfatı)
O,
evi çok beğenmiş. (şahıs zamiri)
3. "O" sözcüğü bir isimden önce gelip işaret göreviyle kullanılırsa işaret sıfatı; bir isimin yerine kullanılırsa ya işaret zamiri ya da şahıs zamiri olur.
Örnek
3. "O" sözcüğü bir isimden önce gelip işaret göreviyle kullanılırsa işaret sıfatı; bir isimin yerine kullanılırsa ya işaret zamiri ya da şahıs zamiri olur.
Örnek
O ev
bir gün benim olacak. (işaret sıfatı)
O, en sevdiğim kişidir. (şahıs zamiri)
O, en son kullanılacaktı, demiştim. (işaret zamiri)
4. İşaret sıfatlarından sonra ya bir isim ya da başka bir sıfat gelir.
O, en sevdiğim kişidir. (şahıs zamiri)
O, en son kullanılacaktı, demiştim. (işaret zamiri)
4. İşaret sıfatlarından sonra ya bir isim ya da başka bir sıfat gelir.
Örnek
O öğrenciler
okula doğru geliyorlar. (İsimden önce gelmiş.)
O çalışkan
öğrenciler okula doğru geliyorlar. (Sıfattan önce gelmiş.)
5. İşaret sıfatları ile işaret zamirleri
çoğunlukla karıştırılır. Burada en önemli ölçüt işaret sıfatından sonra mutlaka
ismin geliyor olması ve sonrasında virgül (,) işaretinin yer almamasıdır.
Örnek
Örnek
Bu adam beni hiçbir zaman anlamadı. (işaret sıfatı)
Bu taşındır diyerek Kâbe'yi diksem başına! (işaret zamiri)
Şu adamı hiç gözüm tutmuyor. (işaret sıfatı)
Şu, babamın en büyük hatırasıydı. (işaret zamiri)
Bu çocuklar buradan derhal gitmelidir. (işaret sıfatı)
Bunlar, derhal gitmelidir. (işaret zamiri)
6. "Ol, şol ve işbu" işaret sıfatları yer yer eski şiirlerde
karşımıza çıkmaktadır.
Örnek
Ol gece kim doğdu ey hayrü'l beşer.
Şol cennetin ırmakları / Akar Allah deyü deyü (Yunus
Emre)
İşbu defter kırk sayfadan ibarettir.
2. Belgisiz Sıfatlar
Varlıkların sayı bakımından belirsizliklerini ifade eden sıfatlara denir. Varlıkları tam olarak değil de yaklaşık olarak belirten sıfatlardır. "Bir, birçok, birkaç, çoğu, kimi, bazı, tüm, başka, bütün, birtakım, hiçbir, herhangi bir, her" gibi sözcüklerin önlerine bir ismin gelmesiyle oluşur.
2. Belgisiz Sıfatlar
Varlıkların sayı bakımından belirsizliklerini ifade eden sıfatlara denir. Varlıkları tam olarak değil de yaklaşık olarak belirten sıfatlardır. "Bir, birçok, birkaç, çoğu, kimi, bazı, tüm, başka, bütün, birtakım, hiçbir, herhangi bir, her" gibi sözcüklerin önlerine bir ismin gelmesiyle oluşur.
Örnek
Bir gün hepimiz yaptıklarımızdan pişman
olacağız. (bir gün)
Yarın okulumuzda bazı dersler boş geçecek. (bazı dersler)
Birçok insan
anne ve babasının kıymetini sonradan anlar. (birçok insan)
Bunu hiçbir insan geri çeviremez. (hiçbir insan)
Birkaç arkadaş
birlikte pikniğe gidecekler. (birkaç arkadaş)
Onlar, bu konuda her şeyi göze almışlardı. (her şey)
Kimse bütün insanlığı karşısına alamaz. (bütün insanlık)
Biraz elma
alalım diye gelmiştik manava. (biraz elma)
İnsanlar, çoğu zaman yaşanılan anın kıymetini bilmezler. (çoğu
zaman)
Bir gün sen de anlarsın
dünyanın kaç bucak olduğunu. (bir gün)
Kimi insanlar balıkların
çeşidini bilir, ben ayrılıkların. (kimi insanlar)
Yaptığımız tüm hesaplar alt üst oldu böylece. (tüm hesaplar)
Birtakım düşünceler
kişileri köreltir. (birtakım düşünceler)
Bu işte herkes başka hesap peşindedir. (başka hesap)
Herhangi bir tuşla
oraya ulaşabilirsiniz. (herhangi bir tuş)
Yukarıdaki cümlelerde koyu yazılmış olan yerler varlıkları tam değil de yaklaşık veya belirsiz olarak ifade ettiklerinden belgisiz sıfat görevindedirler.
Belgisiz Sıfatlarla İlgili Uyarılar
1. "Bir" sözcüğü hem belgisiz sıfat hem de sayı sıfatı olarak kullanılır. "Herhangi bir" anlamında kullanılırsa belgisiz sıfat, "tek" anlamında kullanılırsa ve yerine "iki, üç, dört" vb. sayılar gelebiliyorsa sayı sıfatıdır.
Yukarıdaki cümlelerde koyu yazılmış olan yerler varlıkları tam değil de yaklaşık veya belirsiz olarak ifade ettiklerinden belgisiz sıfat görevindedirler.
Belgisiz Sıfatlarla İlgili Uyarılar
1. "Bir" sözcüğü hem belgisiz sıfat hem de sayı sıfatı olarak kullanılır. "Herhangi bir" anlamında kullanılırsa belgisiz sıfat, "tek" anlamında kullanılırsa ve yerine "iki, üç, dört" vb. sayılar gelebiliyorsa sayı sıfatıdır.
Örnek 1
Bir gün olur sen de bizi anlarsın.
Yukarıdaki cümledeki "bir" sözcüğü belgisiz sıfattır. "Bir" sözcüğünün yerine "iki, üç" vb. sayılar gelemez. Öyle ki: "İki gün olur sen de bizi anlarsın." şeklinde bir cümle karşımıza çıkar ki bu da yanlış bir cümle olur.
Yukarıdaki cümledeki "bir" sözcüğü belgisiz sıfattır. "Bir" sözcüğünün yerine "iki, üç" vb. sayılar gelemez. Öyle ki: "İki gün olur sen de bizi anlarsın." şeklinde bir cümle karşımıza çıkar ki bu da yanlış bir cümle olur.
Örnek 2
Bir günde o uzak dediğimiz yere ulaşmış.
Yukarıdaki cümlede geçen "bir" sözcüğü sayı sıfatıdır. "Bir" sözcüğünün yerine "iki, üç" vb. sayıları getirebiliriz. Öyle ki "İki günde uzak dediğimiz yere ulaşmış." şeklinde bir cümle karşımıza çıkar ki bu da doğru bir cümledir.
2. "Kimi" ve "çoğu" sözcükleri hem belgisiz zamir hem de belgisiz sıfat olarak kullanılır. Sözcüklerin önünde bir isim varsa belgisiz sıfat yoksa belgisiz zamirdir.
Yukarıdaki cümlede geçen "bir" sözcüğü sayı sıfatıdır. "Bir" sözcüğünün yerine "iki, üç" vb. sayıları getirebiliriz. Öyle ki "İki günde uzak dediğimiz yere ulaşmış." şeklinde bir cümle karşımıza çıkar ki bu da doğru bir cümledir.
2. "Kimi" ve "çoğu" sözcükleri hem belgisiz zamir hem de belgisiz sıfat olarak kullanılır. Sözcüklerin önünde bir isim varsa belgisiz sıfat yoksa belgisiz zamirdir.
Örnek
Kimi insanlar balıkların, ben
ayrılıkların çeşidini bilirim.
Kimi bunu hazmedemedi, şikâyet yoluna gitti.
Çoğu çiçekler baharın açılır.
Çoğu gerçeğin farkına bile varmamıştı.
3. Soru Sıfatları
Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlara denir. "Hangi, kaç, ne, kaçar, kaçıncı, ne kadar" kullanılan başlıca soru sıfatlarıdır.
Örnek 1
Hangi elbisemle düğüne
gitmeliyim?
Yukarıdaki cümlede geçen "hangi" sözcüğü soru sıfatıdır. Sözcüğün isimden önce gelmesi ve soru anlamının olması onun soru sıfatı olduğunun ipuçlarıdır. En önemli kıstas da soruya verilecek cevapta saklıdır. Verilen cevapta ilgili soru sözcüğünün cevabı hangi sözcük türü ise soru sözcüğü de aynı sözcük türüdür. Şimdi soruya cevap verelim: "Kırmızı elbisemle düğüne gitmeliyim." Bu sorularda daha da netleşmemiz için soru sözcüğü hariç, cümleyi olduğu gibi bırakmalıyız. Soru sözcüğünün yerine kendimiz bir cevap getirmeliyiz.
Örnek 2
Yukarıdaki cümlede geçen "hangi" sözcüğü soru sıfatıdır. Sözcüğün isimden önce gelmesi ve soru anlamının olması onun soru sıfatı olduğunun ipuçlarıdır. En önemli kıstas da soruya verilecek cevapta saklıdır. Verilen cevapta ilgili soru sözcüğünün cevabı hangi sözcük türü ise soru sözcüğü de aynı sözcük türüdür. Şimdi soruya cevap verelim: "Kırmızı elbisemle düğüne gitmeliyim." Bu sorularda daha da netleşmemiz için soru sözcüğü hariç, cümleyi olduğu gibi bırakmalıyız. Soru sözcüğünün yerine kendimiz bir cevap getirmeliyiz.
Örnek 2
Kaç kitap
okuyan kişiler sınavı geçer?
Soruya cevap vererek başlayalım: "Üç kitap okuyan sınavı geçer." Görüldüğü gibi "kaç" sözcüğünün yerine "üç" sözcüğü gelebilmektedir. "Üç" sözcüğü de isimden önce geldiği için sıfat görevindedir. Öyleyse "kaç" sözcüğü de sıfattır. Soru anlamı da olduğu için soru sıfatıdır.
Örnek 3
Soruya cevap vererek başlayalım: "Üç kitap okuyan sınavı geçer." Görüldüğü gibi "kaç" sözcüğünün yerine "üç" sözcüğü gelebilmektedir. "Üç" sözcüğü de isimden önce geldiği için sıfat görevindedir. Öyleyse "kaç" sözcüğü de sıfattır. Soru anlamı da olduğu için soru sıfatıdır.
Örnek 3
Kaçar elbise aldınız
çocuklar için?
Cümleye cevap verildiğinde cümle: "Üçer elbise aldık çocuklar için." şekline dönüşür. "Kaçar" sözcüğü yerine gelen "üçer" sözcüğü de sıfattır. Öyleyse soru anlamı soru sıfatı ile sağlanmıştır.
Örnek 4
Cümleye cevap verildiğinde cümle: "Üçer elbise aldık çocuklar için." şekline dönüşür. "Kaçar" sözcüğü yerine gelen "üçer" sözcüğü de sıfattır. Öyleyse soru anlamı soru sıfatı ile sağlanmıştır.
Örnek 4
Kaçıncı sırada yarışmayı bitirmiş?
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Birinci sırada yarışmayı bitirmiş." şekline dönüşebilir. Öyleyse soru anlamı soru sıfatı ile sağlanmıştır.
Örnek 5
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Birinci sırada yarışmayı bitirmiş." şekline dönüşebilir. Öyleyse soru anlamı soru sıfatı ile sağlanmıştır.
Örnek 5
Ne kadar öğretmen kursa
katılmamış?
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Beş öğretmen kursa katılmamış." şekline dönüşür. "Ne kadar" soru sözcüğü yerine gelen "beş" sözcüğü de sıfattır. Öyleyse soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmıştır.
Örnek 6
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Beş öğretmen kursa katılmamış." şekline dönüşür. "Ne kadar" soru sözcüğü yerine gelen "beş" sözcüğü de sıfattır. Öyleyse soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmıştır.
Örnek 6
Nasıl bir araba alacaksınız?
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Pahalı bir araba alacağız." şekline dönüşebilir. "Nasıl?" sorusu yerine gelen sözcüğün (pahalı sözcüğü) sıfat olması onun soru sıfatı olduğunu gösterir.
Örnek 7
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Pahalı bir araba alacağız." şekline dönüşebilir. "Nasıl?" sorusu yerine gelen sözcüğün (pahalı sözcüğü) sıfat olması onun soru sıfatı olduğunu gösterir.
Örnek 7
Ne gün geleceksiniz bize?
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Ertesi gün geleceğiz size." şekline dönüşebilir. "Ne" sorusu yerine gelen sözcük de (ertesi) sıfat olduğundan cümlede soru sözcüğü soru sıfatı ile sağlanmıştır.
Cümleye cevap verdiğimizde cümle: "Ertesi gün geleceğiz size." şekline dönüşebilir. "Ne" sorusu yerine gelen sözcük de (ertesi) sıfat olduğundan cümlede soru sözcüğü soru sıfatı ile sağlanmıştır.
Soru sıfatı ile İlgili Uyarılar
1. Soru sıfatları sıfat tamlaması
oluşturabilir.
Örnek
Hangi elbise daha güzel?
Kaç kişi sınavda başarılı olmuş?
2. "Ne" sözcüğü cümlede
sıfat, zamir ve zarf görevinde
kullanılabilir.
Örnek
Ne sular içtiniz?
(soru sıfatı)
(soru sıfatı)
Ne alacaksınız buradan şimdi?
(soru zamiri)
(soru zamiri)
Ne gelmedin bize dün akşam?
(soru zarfı çünkü "niçin" anlamında kullanılmış.)
(soru zarfı çünkü "niçin" anlamında kullanılmış.)
Ne dönüp duruyor havada kuşlar?
(soru zarfı çünkü "niçin" anlamında kullanılmış.)
4. Sayı Sıfatları
İsimlerin sayılarını belirten sözcüklere sayı sıfatı denir. Sayı sıfatları kendi içerisinde dörde ayrılır.
a) Asıl sayı sıfatları: İsimlerin sayılarını tam sayılarla belirten sıfatlara denir. İsme sorulan "kaç?" sorusuyla bulunur.
Örnek
(soru zarfı çünkü "niçin" anlamında kullanılmış.)
4. Sayı Sıfatları
İsimlerin sayılarını belirten sözcüklere sayı sıfatı denir. Sayı sıfatları kendi içerisinde dörde ayrılır.
a) Asıl sayı sıfatları: İsimlerin sayılarını tam sayılarla belirten sıfatlara denir. İsme sorulan "kaç?" sorusuyla bulunur.
Örnek
Beş Şehir önemli bir
edebi eserdir.
Sekiz gün kalacaklarmış.
Her sabah iki saat yürür.
Bir kitap okuyan bin şey öğrenir.
Yüz yıl düşünsem aklıma gelmez.
25 cm hortum buraya
yetmez.
10 ton asfalt dökülmüş
buraya.
Uyarı: Sayı sıfatlarıyla niteleme sıfatları birlikte kullanılırsa önce sayı sıfatı gelir.
Uyarı: Sayı sıfatlarıyla niteleme sıfatları birlikte kullanılırsa önce sayı sıfatı gelir.
Örnek
Üç çalışkan öğrenci
Beş değerli dost
b) Sıra sayı sıfatları: Varlıkların sırasını, derecelerini bildiren sıfatlara denir. Sayımızın sesli veya sessiz harfle bitmesine göre "-ıncı, -inci, -uncu, -üncü, -nci, -ncı, -ncu, -ncü" ekleri getirilerek yapılır. İsme "kaçıncı?" sorusu sorularak bulunur.
Örnek
b) Sıra sayı sıfatları: Varlıkların sırasını, derecelerini bildiren sıfatlara denir. Sayımızın sesli veya sessiz harfle bitmesine göre "-ıncı, -inci, -uncu, -üncü, -nci, -ncı, -ncu, -ncü" ekleri getirilerek yapılır. İsme "kaçıncı?" sorusu sorularak bulunur.
Örnek
Dördüncü katta oturan komşusundan şikâyetçi oldu.
İkinci Dünya
Savaşı birçok olumsuzluğu beraberinde getirmiştir.
12'nci sınıfların
daha fazla çalışması gerekir.
Not: "ilk,
son, sonuncu, ortanca" sözcükleri de sıra sayı sıfatı görevinde
kullanılır.
Örnek
İlk sokaktan devam edin. ("birinci"
anlamında)
Son yolcu da vapurdan indi.
Sonuncu kişi bir şeyler söylüyordu.
Ortanca çocuk daha yaramaz görünüyordu.
C) Üleştirme sayı sıfatları: Sözcüklere paylaştırma anlamı katan sayı sıfatlarıdır. İsimlere "-ar, -er, -şar, -şer" ekleri getirilerek oluşturulur.
C) Üleştirme sayı sıfatları: Sözcüklere paylaştırma anlamı katan sayı sıfatlarıdır. İsimlere "-ar, -er, -şar, -şer" ekleri getirilerek oluşturulur.
Örnek
Öğretmenlere ikişer maaş verilecekmiş!
Üçer tabak yemelerine
rağmen doymamışlardı.
Sinemaya beşer kişilik gruplar halinde girdiler.
Birer gün arayla bütün
kişilerle görüştü okulun müdürü.
Altışar kalem almalarına
rağmen yine de memnun kalmamışlardı.
Uyarı: Üleştirme sayı sıfatlarının rakamla yazılması bir yazım yanlışıdır.
Uyarı: Üleştirme sayı sıfatlarının rakamla yazılması bir yazım yanlışıdır.
Örnek
Sınıfa 6'şar kişilik gruplarla girdiler. (yanlış)
Sınıfa altışar kişilik gruplarla girdiler. (doğru)
d) Kesir sayı sıfatları: İsimleri kesirli olarak belirten sıfatlardır. İsimlere sorulan "kaçta kaç?" sorusuyla bulunur.
d) Kesir sayı sıfatları: İsimleri kesirli olarak belirten sıfatlardır. İsimlere sorulan "kaçta kaç?" sorusuyla bulunur.
Örnek
Bütün satışlardan yüzde beş komisyon alıyorlar.
Günde çeyrek saat çalışılarak sınav
kazanılmaz.
Herkese tam; Mustafa'ya yarım elma düşmüştü.
Herkes % 15 zam bekliyor toplantıdan.
Yüzde yirmi kârla işlerini
devam ettiriyorlardı.
e) Topluluk sayı sıfatı: Birbirinin aynı fakat birden fazla
varlığı tanımlamak için kullanılan bir sayı sıfatıdır. Rakamların sonuna
"-iz" ekinin getirilmesiyle oluşur.
Örnek
Örnek
İkiz kardeşler her zaman aynı giyinirdi.
Not: "Bir" kelimesi hem sayı sıfatı hem de belgisiz sıfat olarak kullanılabilmektedir. "Bir" yerine başka bir sayıyı getirebiliyorsak sayı sıfatı diğer durumlarda belgisiz sıfattır.
Örnek: Bir gün olur sen de bunları bir günde bitirebilirsin.
Pekiştirme Sıfatları
Anlam açısından pekiştirilmiş sıfatlardır. Sıfatlarda pekiştirme üç şekilde yapılır.
1. "m, p, r, s" harflerinden uygun olanın ilgili sözcüğe getirilmesiyle sağlanır. Pekiştirilecek sıfatın ilk ünlüye kadarki kısmı (ilk hecesi) alınır. Uygun olan harf getirildikten sonra sözcüğün tamamı yazılır.
Örnek
Not: "Bir" kelimesi hem sayı sıfatı hem de belgisiz sıfat olarak kullanılabilmektedir. "Bir" yerine başka bir sayıyı getirebiliyorsak sayı sıfatı diğer durumlarda belgisiz sıfattır.
Örnek: Bir gün olur sen de bunları bir günde bitirebilirsin.
Pekiştirme Sıfatları
Anlam açısından pekiştirilmiş sıfatlardır. Sıfatlarda pekiştirme üç şekilde yapılır.
1. "m, p, r, s" harflerinden uygun olanın ilgili sözcüğe getirilmesiyle sağlanır. Pekiştirilecek sıfatın ilk ünlüye kadarki kısmı (ilk hecesi) alınır. Uygun olan harf getirildikten sonra sözcüğün tamamı yazılır.
Örnek
Dümdüz yolda ilerleyen
kervan bir ara mola verir.
Etrafındakilere bomboş sözlerle
yükleniyordu.
Eski zamanda kişiler upuzun elbiseler
giyerlerdi.
Tertemiz duygular içerisinde
oradan ayrıldı.
Masmavi denizde duygu yüklü bir
yolculuğa çıktılar.
2. Sıfat olan sözcüğün tekrar edilmesi ile yapılır.
2. Sıfat olan sözcüğün tekrar edilmesi ile yapılır.
Örnek
Kısa kısa öyküler okurum akşamları.
Onun en çok kara
kara kaşları dikkat çekiyordu.
3. Sıfatın tekrarıyla araya "mi"
ekinin getirilmesi ile yapılır.
Örnek
Sıcak mı sıcak bir çay içtik Erzurum'da.
Güzel mi güzel bir hediye almıştı arkadaşına.
Not: Kimi pekiştirmelerde "m, p, r, s" ünsüzlerinden sonra araya fazladan bir ünlü girebilir.
Not: Kimi pekiştirmelerde "m, p, r, s" ünsüzlerinden sonra araya fazladan bir ünlü girebilir.
Örnek
Yalnız: Yapayalnız
Sağlam: Sapasağlam
Not: İkilemeler sıfat görevinde kullanıldıkları zaman pekiştirme sıfatı sayılır.
Örnek
Örnek
Mavi mavi düşler
Dertli dertli gönüller
Küçültme Sıfatları
"-cik, -ce, -imsi, -(i)mtrak" ekleriyle sıfatın anlamında küçültme veya daraltma meydana getirmektir.
Örnek
Küçültme Sıfatları
"-cik, -ce, -imsi, -(i)mtrak" ekleriyle sıfatın anlamında küçültme veya daraltma meydana getirmektir.
Örnek
Annesiyle birlikte büyükçe bir evde oturuyorlardı. (büyüğe yakın)
Sarımtırak bayır
onlara çok güzel gelmişti. (sarıya yakın)
Mavimsi örtü masayı bir başka
gösteriyordu. (maviye yakın)
Küçücük aklı
ile bize akıl vermeye çalışıyordu. (küçüğe yakın)
Karşıdan irice bir taş alıp çocuğa fırlattı. (iriye yakın)
Kalınca bir
ağaç alıp yaylaya doğru yol aldı. (kalına yakın)
Sıfatlarda Derecelendirme
Sıfatlardan önce "pek, çok, kadar, daha, en..." gibi sözcüklerle sıfatların ölçülerini, derecelerini gösterip onlara karşılaştırma anlamı katmaya denir.
Örnek
Sıfatlarda Derecelendirme
Sıfatlardan önce "pek, çok, kadar, daha, en..." gibi sözcüklerle sıfatların ölçülerini, derecelerini gösterip onlara karşılaştırma anlamı katmaya denir.
Örnek
En güzel günlerimiz geride kalmış görünüyor.
Çok büyük sorunlara
ortak akıl ile yaklaşmak gerekir.
Daha temiz ortamlar
oluşturmak elimizde olan bir şeydir.
Pek çalışkan bir
öğrenciydi Ali.
Adlaşmış Sıfat
Sıfat tamlamalarında nitelik bildiren (niteleme sıfatları) sıfatlardan sonra gelen ismin düşmesi ve sıfatın bu görevi üstlenmesine adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır.
Adlaşmış Sıfat
Sıfat tamlamalarında nitelik bildiren (niteleme sıfatları) sıfatlardan sonra gelen ismin düşmesi ve sıfatın bu görevi üstlenmesine adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır.
Örnek 1
Genç insanlar daha çabuk
anlar.
Gençler daha çabuk anlar.
Cümlede geçen "genç insanlar" bir sıfat tamlamasıdır. "Genç" sözcüğü sıfat görevinde olup herhangi bir ek almamıştır. Bu sözcüğe "-ler" ekinin getirilmesiyle sözcük sıfat olmaktan çıkıp adlaşmış sıfat olmuştur.
Örnek 2
Cümlede geçen "genç insanlar" bir sıfat tamlamasıdır. "Genç" sözcüğü sıfat görevinde olup herhangi bir ek almamıştır. Bu sözcüğe "-ler" ekinin getirilmesiyle sözcük sıfat olmaktan çıkıp adlaşmış sıfat olmuştur.
Örnek 2
Çalışkan öğrencileri
herkes sever.
Çalışkanları herkes
sever.
Cümlede geçen "çalışkan öğrenciler" bir sıfat tamlamasıdır. "Çalışkan" sözcüğü sıfat görevinde olup herhangi bir çekim eki almamıştır. Sözcüğe "-ları" ekinin getirilmesiyle sözcük sıfat olmaktan çıkmış adlaşmış sıfat olmuştur.
Cümlede geçen "çalışkan öğrenciler" bir sıfat tamlamasıdır. "Çalışkan" sözcüğü sıfat görevinde olup herhangi bir çekim eki almamıştır. Sözcüğe "-ları" ekinin getirilmesiyle sözcük sıfat olmaktan çıkmış adlaşmış sıfat olmuştur.
Uyarı: Adlaşmış sıfattan sonra bir isim geldiği zaman anlam karışıklığı oluşursa bu adlaşmış sıfattan sonra virgül (,) işareti konur.
Yaralı, doktora durmadan
bağırıyordu. (yaralı kişi)
İhtiyar, adama bir şeyler
söylüyordu. (ihtiyar adam)
Kurnaz, adamı kandırmaya
çalışıyordu. (kurnaz adam)
Uyarı: Sıfat-fiil ekleri alan sözcükler de adlaşmış sıfat olabilir. Adlaşmış sıfat olup olmadığını anlamak için cümlenin açılımını sağlamaya çalışmalıyız.
Örnek
Gelen gideni aratır.
Gelen kişi
giden kişiyi aratır.
Her yüzüne güleni dost sanma.
Her yüzüne gülen kişiyi dost sanma.
Ağlayanın malı gülene hayır etmez.
Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu?
Hiç bilen kişilerle bilmeyen kişiler bir olur mu?
Çok bilen çok yanılır.
Çok bilen kişiler çok yanılır.
YAPILARI BAKIMINDAN SIFATLAR
Sıfatlar, yapıları bakımından üçe ayrılır.
1. Basit Sıfatlar
Kök halinde olup yapım eki almamış ve başka bir kelimeyle birleşmemiş
sıfatlardır.
Örnek
Örnek
Bu yıl beyaz perdeye rağbet oldukça azdı.
Ak düşüncelere sahip
olanların içi de aktır.
Sarı papatyalar her
tarafa ayrı bir güzellik katmıştı.
Herkes bir gün son yolculuk için elveda diyecek.
Araba nedense düz yolda kaza yapmış.
2. Türemiş Sıfatlar
İsim kök ya da gövdelerine yapım eklerinin getirilmesiyle oluşan
sıfatlardır.
Örnek
Örnek
Acımsı tat
(acı-msı)
Açık kapı (aç-ık)
Akıllı adam
(akıl-lı)
Boyalı duvar
(boya-lı)
Çalar saat
(çal-ar)
Çıkmaz sokak
(çık-maz)
Çürük düşünceler
(çürü-k)
Evsiz kişiler
(ev-siz)
Eşsiz güzellik
(eş-siz)
Geçer not
(geç-er)
Gülen yüzler
(gül-en)
Görgülü kadın
(görgü-lü)
Soğuk havalar
(soğu-k)
Kısacık hayat
(kısa-cık)
Kırılası eller
(kırıl-ası)
Köylü Celal
(köy-lü)
Paralı herif
(para-lı)
Ölü deniz (öl-ü)
Yılmaz bekçiler (yıl-maz)
Yanar yürek (yan-ar)
3. Birleşik Sıfatlar
En az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan sıfatlardır. İkiye ayrılır.
A. Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar: Aralarına bir ek giremeyecek biçimde kaynaşarak birleşen sıfatlardır. Bitişik yazılır.
Örnek
Hiçbir insan
Birçok arkadaş
Birkaç kalender
Ağırbaşlı kişiler
B. Kurallı Birleşik Sıfatlar: Belirli esaslara göre oluşan birleşik sıfatlardır. Başlıcaları şunlardır:
1. Sıfat tamlamalarına "-lı, -lık" yapım ekleri getirilerek yapılır.
Örnek
Kısa saç: Kısa saçlı adam
Kırık cam: Kırık camlı gözlük
Üç gün: Üç günlük dünya
Beş para: Beş paralık adam
2. Sıfat tamlamalarında adla sıfatın yeri değiştirilip isme III. tekil kişi iyelik eki getirilerek yapılır.
Örnek
Uzun boy: Boyu uzun basketçi
Dar bahçe: Bahçesi dar ev
Beyaz diş: Dişi beyaz çocuklar
3. Belirtisiz isim tamlamalarında tamlanan eki yerine "-lı" yapım eki getirilerek oluşturulur.
3. Belirtisiz isim tamlamalarında tamlanan eki yerine "-lı" yapım eki getirilerek oluşturulur.
Örnek
Gül bahçesi: Gül bahçeli ev
Çam ağacı: Çam ağaçlı bahçe
4. Hal eki almış bir isim ile bir sıfatın kalıplaşmasıyla oluşur.
4. Hal eki almış bir isim ile bir sıfatın kalıplaşmasıyla oluşur.
Örnek
Diline hakim kişi
Kulaktan dolma bilgiler
Tepeden inme emirler
5. Bir isme uzaklaşma hal eki getirilip sonrasında bir ismin eklenmesiyle oluşur.
5. Bir isme uzaklaşma hal eki getirilip sonrasında bir ismin eklenmesiyle oluşur.
Örnek
Tepeden inme emirler
6. "-lı" veya "-sız" yapım ekleriyle oluşturulmuş ikilemeler ile yapılır.
6. "-lı" veya "-sız" yapım ekleriyle oluşturulmuş ikilemeler ile yapılır.
Örnek
Boylu poslu kişi
Evsiz barksız insanlar
İrili ufaklı taşlar
Sazlı sazsız çalgılar
7. Ad tamlamaları bazen bir adı niteleyerek sıfat öbeği görevi üstlendiğinde oluşur.
Örnek
Çobanların bildiği yol
Uyarı: "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" sıfat-fiil ekleri de sıfatların bütün özelliklerini üzerinde taşır.
Örnek
Gelen adam giden adamı aratır.
Yıkılası duvarların yanında durmamalıyız.
Kaza dönülmez kavşakta olmuştu.
Koşar adımlarla bize doğru geldi.
Tanıdık kişileri her zaman çok severdi.
Gelecek yıl birlikte kırlara çıkacağız.
Tükenmiş umutlarla yola devam edilmez.
Sıfatlarla İlgili Önemli Bazı Özellikler
1. Bir sıfat bazen birden fazla ismi niteleyebilir. (Sıfat olan kelimeler renkli olanlardır.)
Örnek
Uyarı: "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" sıfat-fiil ekleri de sıfatların bütün özelliklerini üzerinde taşır.
Örnek
Gelen adam giden adamı aratır.
Yıkılası duvarların yanında durmamalıyız.
Kaza dönülmez kavşakta olmuştu.
Koşar adımlarla bize doğru geldi.
Tanıdık kişileri her zaman çok severdi.
Gelecek yıl birlikte kırlara çıkacağız.
Tükenmiş umutlarla yola devam edilmez.
Sıfatlarla İlgili Önemli Bazı Özellikler
1. Bir sıfat bazen birden fazla ismi niteleyebilir. (Sıfat olan kelimeler renkli olanlardır.)
Örnek
Temiz kapı ve pencereleri bir
daha silme.
Akıllı çocukları ve
gençleri barındırır bu mahalle.
2. Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir.
Örnek
Çalışkan ve dürüst öğrencileri herkes sever.
2. Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir.
Örnek
Çalışkan ve dürüst öğrencileri herkes sever.
Güzel ve bakımlı saç ışıldar.
3. Bir isim bazen hem niteleme hem de belirtme sıfatı alabilir.
Örnek
Güzel bir elbise aldım.
Dürüst bir adam gerekir bu işe.
4. Sıfat olan sözcük bazen isimden sonra gelir. Bu durumda sözcük sıfat olma özelliğini kaybeder. Sorularda "Sıfat olarak kullanılabilen kelime isimden sonra gelmiştir?" şeklinde yer alır.
5. Bir sıfat isim tamlamasını niteleyebilir.
Örnek
Soğuk ev odaları
Sıcak çay sohbetleri
6. Bir sıfat tamlaması bir ismin sıfatı olabilir.
Örnek
Beş kuruş para
Üç günlük dünya
7. Sıfatlar bazen zamirleri de (adılları) niteleyebilir.
Örnek
Mustafa gerçekten çalışkan biridir. (çalışkan biri)
Akıllı kimseler başkalarının akıllarını da kullanır. (akıllı kimseler)
8. Sıfatlar, çekim eki değil yapım eki alabilir. Sadece "-de, -da" hal eki (çekim eki) "-ki" ekiyle birleşerek sıfat yapabilir.
Örnek
Evdeki hesap çarşıdaki hesaba uymaz.
Eldeki yara geçer, gönüldeki yara geçmez.
9. Sıfatlar tek başlarına kullanıldıkları zaman isim görevindedir.
Örnek
Dertli adam için en büyük dert yine kendisidir.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder