Sözlük anlamı "dönme, geri dönme, cayma"dır. Sözün etkisini arttırmak amacıyla önce söylenen düşünceden dönüp bunun zıddını söylemeye rücu (geri dönüş) denir. Önceki sözün geri çevrilmesiyle kişi aslında o sözden vazgeçmez. Aksine önceki sözü güçlendirmek için bu yola başvurur.
Bir heyecan, sevinç, üzüntü, şaşkınlık durumunda bu sanata başvurulur. Rücu sanatında bir nükte söz konusudur. Rücu sanatının olduğu ifadelerde "değil, yok, yok öyle değil, hayır" sözleri çok fazla yer alır.
Rücu (Geri Dönüş) Sanatına Örnekler
Örnek 1
Makber mi nedir şu gördüğüm yer?
Cây-ı dilber: güzelin bulunduğu yer
Açıklama: Sözün etkisini arttırmak amacıyla önce söylenen düşünceden dönüp bunun zıddını söylemeye rücu (geri dönüş) denir, demiştik. Bu şiirde de Tarhan, sevgilisinin mezarına bakar ve ona kabri yakıştıramaz. "Yok" sözüyle de bu düşüncesinden vazgeçer gibi görünmüş aslında düşüncesini daha da etkili kılmıştır. İkinci hüküm ilk hükmü daha da etkili kılmıştır. "Senin yerin burası olmamalıydı." cümlesi bir hayıflanmayı dile getirmektedir aslında. Şiirde rücu (geri dönüş) sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 2
Erbâb-ı teşâür çoğalıp şair azaldı
(Muallim Naci)
Erbâb-ı teşâür: şairlik taslayanlar
(Şiirle uğraşan çoğaldı, şair azaldı. Hayır, öyle değil; şairin yalnız adı kaldı.)
Açıklama: Rücu sanatında bir nükte söz konusudur. Bu sanatın olduğu ifadelerde "değil, yok, yok öyle değil, hayır" sözleri çok fazla yer alır. Burada da bir nükte söz konusudur. Şair olduğunu düşünenlerin sayısının çoğaldığını aslında bunların birer müsvedde olduğunu ve gerçek şairlerin azaldığını söylüyor. Şair, ikinci cümleyle beraber düşüncelerinden vazgeçmiş gibi görünmekte aslında birinci cümledeki anlamı daha da pekiştirmektedir. Böylece rücu (geri dönüş) sanatı ortaya çıkmaktadır.
Örnek 3
Kaddin libâs-ı sürh ile âfet değil midir
(Nevlî)
Bilinmeyen kelimeler:
Açıklama: Sözün etkisini arttırmak amacıyla önce savunulan düşünceden dönüp bunun zıddını söylemeye rücu (geri dönüş) denir. Bir heyecan, sevinç, üzüntü, şaşkınlık durumunda bu sanata başvurulur. Şair, burada sevgilisini ilk haliyle bir âfet gibi görmektedir. Devamında "değil" sözcüğünü kullanarak sanki bundan vazgeçtiği izlenimini vermiştir. Sonraki sözleriyle de bunu daha da pekiştirmiştir. Sözü "afet"ten "kıyamet"e dönüştürüp etkiyi arttırmaya çalışmıştır.
Örnek 4
Ol mihr ü mâh-rûyum ir serv-kâmet ancak
Açıklama: Şiirin ilk dizesinde şair sevgilisinin boyunu bir serviye benzetmiş, sonraki mısrada da "yok yok" sözüyle de sevgilisinin boyunu "kıyamet" olarak nitelemiştir. Yani ilk düşüncesini daha da pekiştirmiştir. Böylece rücu (geri dönüş) sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 5
Zaman gelir ki cihân içre ins ü cân kalmaz
(Yenişehirli Avni)
Açıklama: Avni, ilk dizede "Öyle bir
zaman gelecek ki dünyada ne insanlar ne de cinler kalacaktır." diyor.
Sonraki dizede ise "değil değil" sözleriyle de bu sözlerinden
vazgeçmiş gibi görünse de aslında daha da ileri giderek "Dünya da
kalmaz." diyor. Böylece şair, ilk dizede söylediklerini bu sözlerle daha
da güçlendirip etkili kılmıştır. Böylelikle rücu sanatı ortaya çıkmıştır.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder