Sözlükte "öven, aşırı övgüde bulunulan kimse anlamlarına gelen meddah; elinde bastonu, omzunda büyük bir mendil ile taklitler yaparak hikâyeler anlatan halk sanatçısına verilen isimdir. Meddahın oyununa da meddah oyunu denir.
Meddahlık
için kısacası "tek adamlı tiyatro" denilebilir. Meddah
oyununda perde, sahne, kostüm dekor yer almadığı için her şey meddahın
zekâsına ve anlatımındaki başarısına bağlıdır.
- Meddah, 17. yüzyıldan sonra gelişmiş tek kişilik bir gösteridir. Meddah isim olarak da 17. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanır.
- Meddah, daha çok halkın toplu bir şekilde bulunduğu kahvehanelerde, küçük bir sahne üzerinde bir sandalyeye oturarak çeşitli taklitlerle güldürme amaçlı oyunlar sergiler.
- Meddah hikâyelerinde yer alan bütün kişileri hikâyeyi anlatan meddah ismindeki kişi canlandırır veya anlatır.
- Meddahta perde, sahne, kostüm ve dekor tek kişide toplanır.
- Kahvelerde izleyicilerden daha yüksekçe bir yere oturan meddahın elinde bir baston, omzunda büyük bir mendil vardır.
- Meddahın anlattıkları gerçekçi halk hikâyeleridir. Masal, destan ve efsaneler de meddahın anlattıkları arasında yer alır.
- Meddahlar, dönemin sosyal ve siyasal olaylarına göndermelerde bulunabilir. Dönemin toplumsal ve siyasal eleştirileri dolaylı olarak yapılır. Dolayısıyla meddahlar yaşadıkları dönemin aynası olarak nitelendirilmişlerdir.
- Meddahın dekorunu; bir iskemle, mendil ve baston oluşturur. Mendil ve baston vazgeçilmez iki araçtır. Mendil, türlü ses ve şive taklitleri yapmak için baston da çeşit çeşit gürültüler çıkarmak için kullanılır. Yine mendiliyle terini siler. Sopayı da saz, tüfek, at, süpürge vb. eşyaların yerine kullanır.
- Meddahlar anlatacakları hikâyeler için herhangi bir hazırlık yapmayıp oyunlarını doğaçlama şeklinde sahneye koyarlar.
- Meddah, hikâyelerine klişeleşmiş "râvıyân-ı ahbar ve nâkılân-ı âsar ve muhaddisân-ı ruzigâr şöyle rivayet ederler ki" sözü ile başlar kahramanları sayıp hikâyeyi anlatır.
- Karagöz ve orta oyununda olduğu gibi meddahlıkta da yazılı bir metne bağlı kalma zorunluluğu yoktur.
- Anlatımın düzyazı şeklinde oluştuğu meddahta konuşma dili esas alınır.
- Meddah, hikâyenin kahramanlarını onların yöre ve şivesinin diliyle konuşturur.
- Meddah anlatımda bulunurken bazen duraklar. Bu duraklamada izleyicilerin yorum yapmasına olanak tanır bazen de heyecanın, merak öğesinin zirveye ulaştığı noktada anlatımı keser izleyicilerden para toplar.
- Meddah olabilmenin yolu taklit yapabilme becerisinden geçer. Belirli tipleri, insan ve hayvanları çok iyi taklit edebilenler meddah olabilir çünkü kişilerin ağız özellikleri de taklit edildiği için meddahların doğa ve cansız nesnelerin dilini de taklit etmeleri gerekir.
- Meddahlık geleneği, usta-çırak ilişkisi çerçevesinde yıllarca devam ettirilmiş Türk halkından büyük ilgi görmüştür.
- Meddahlık göstermeye bağlı bir tür olsa da meddahta "anlatım" da ön plana çıkar. Yani meddahlıkta hem oynama hem de anlatma söz konusudur.
- Meddah oyunlarında yer ve zaman sınırlaması yoktur. Günlerce, haftalarca süren gösteri ve anlatımlara rastlanılır.
- Meddahlık sözlü bir gelenek dahilinde günümüze kadar gelmiştir. Meddahların söyledikleri yazıya geçirilmediği için günümüzde meddahlıkla ilgili fazla bilgi bulunmamaktadır.
- Kör Hasan, Tıfli, Borazan Tevfik ve Şair Ahmedi yaşamış ünlü meddahlardır. Sururî ve Aşkî de 20. yüzyılın öne çıkan meddahlarındandır.
1. Bölüm: Oyunun giriş bölümüdür. Meddah, yüksekçe bir yere çıkıp ellerini birbirine vurarak "Haak doktum Hak!" der ve beyitlerle veya klasikleşmiş tekerlemeyle öyküye girer.
2. Bölüm: Geçiş bölümüdür. Bu bölümde kişiler dikkat çekici bir şekilde tanıtılır.
3. Bölüm: Bu bölüm asıl bölüm olan öykünün olduğu bölümdür. Meddah, burada taklitlere, anlatımlarına başlar. Büyük bir merak ve heyecanla öyküyü anlatır. Bol bol secili cümleler kullanır.
4. Bölüm: Oyunun bittiği bölümdür. Son bölümde kıssadan hisse yer alır. Meddah sonunda "Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola" sözüyle özür diler, sonraki öykünün ismini ve yerini bildirir ve oyunu bitirir.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder