Deve derisinden kesilmiş renkli figürlerin arka taraftan ışıklandırılmış beyaz bir perde üzerine yansıtılmasıyla oynatılan gölge oyununa karagöz oyunu denir.
Kimlikleri konusunda farklı rivayetler vardır. Bu iki karakterin gerçekten yaşayıp yaşamadıkları veya yaşamışlarsa nerede yaşadıkları kesin olarak bilinmemektedir. Anlatılanlar sadece rivayettir.
Rivayetlere göre Orhan Gazi döneminde, Bursa'da bir cami inşaatında demirci ve duvarcı olarak çalışmaya başlayan Karagöz fazla konuşmasıyla herkesi eğlendirir. Bundan dolayı caminin inşaatı bir türlü ilerlemez. Bundan haberdar olan Orhan Gazi Karagöz'ü idam ettirir. Hacivat ise haca giderken eşkıyalar tarafından öldürülür. Orhan Gazi pişman olarak emir verir ve Şeyh Küşteri'den bu iki kişinin konuşmalarını perdeye aktarmasını ister. Böylece oyun ortaya çıkar.
- Geleneksel Türk Tiyatrosu ürünleri
içerisinde yer alır.
- Oyunun ana kahramanları Karagöz ve Hacivat'tır.
- Halkın ortak malıdır. Konuların kimin tarafından
düzenlendiği bilinmez.
- Oyunun ana kahramanları olan Karagöz okumamış,
hazır cevap, kaba halk tipini; Hacivat; biraz okumuş, içten hesaplı,
kişiye göre davranışını değiştiren aydın tipini temsil eder.
- Oyun, doğaçlamaya dayanır. Oyunun yazılı metni
yoktur.
- Karagöz oyunu yanlış anlaşılmalar ve şive
taklitleri üzerine inşa edilmiştir.
- Karagöz oyununun kurucusu Muhammed Şeyh
Küşteri'dir. Karagöz oynatılan meydana Küşteri Meydanı denilmesinin sebebi
de budur.
- Karagöz oyununda bütün konuşmalar perde arkasında
yer alan tek kişi tarafından yapılır.
- Oyunun oynatıldığı perde "hayal
perdesi"; oynatan kişi de "hayali" ya da
"hayalbaz" olarak isimlendirilir.
- Karagöz oyunu; mukaddime (başlangıç), muhavere,
fasıl ve bitiş bölümlerinden oluşur. Asıl bölüm fasıl bölümüdür.
- Karagöz oyununda Osmanlı İmparatorluğu sınırları
içinde yer alan her meslek, yöre ve sınıftan kişiler bulunur. Bunlar kendi
şiveleriyle konuşurlar.
- Müzik, oyunda önemli bir unsurdur. Oyunun çeşitli
yerlerinde müzikten faydalanılır. Osmanlı-Türk musikisinin farklı
versiyonları başta olmak üzere tüm dini ve etnik gruplara ait müziklere
yer verilir. Semai, şarkı, gazel, Anadolu ve Rumeli türküleri gibi.
- Beberuhi, Tuzsuz Deli Bekir, Çelebi, Efe, Zenne
oyunun diğer kişileridir.
- 17. yüzyılda önemli bir gelişme gösteren Karagöz
oyunu, 19 yüzyılda yazıya geçirilir.
- Karagöz oyunu usta-çırak geleneği çerçevesinde
asırlarca varlığını sürdürmüştür.
Mukaddime (Giriş): Oyunun başlangıç bölümüdür. Perdede görüntü verilmeden hemen önce müzik başlar. Sonra "göstermelik" adı verilen çeşitli süslerden oluşan konuya uygun olarak bir görüntü verilir.
"Nareke" zırıltısı ile görüntü kaldırılır. Hacivat, bir müzik eşliğinde bir semai okur ve perdeye girip "of, hay, Haak!" diyerek perde gazeline başlar. Karagöz'ü davet eden Hacivat'ın bu davetiyle Karagöz ile Hacivat atışmaya başlar..
Muhavere (Söyleşme): "Atışma" bölümü olarak da bilinir. Asıl konuyla alakası olmayan Karagöz ile Hacivat arasındaki karşılıklı konuşmalara dayanır. İkisi birbirlerine bilmeceler sorarlar. Çeşitli nüktelere dayalı olan bu bölümde; Karagöz'ün, Hacivat'ın sözlerini yanlış anlaması ve Hacivat'ın sözlerine komik cevaplar vermesi ön plana çıkar.
Fasıl (Oyun): Karagöz oyununun asıl bölümü hatta oyunun
ta kendisidir, diyebiliriz. Oyunun konusuna göre diğer kişiler de oyuna dâhil
olurlar. Bu kişiler kendi şiveleriyle konuşunca seyirciyi güldürürler. Bu
bölümde müzikal unsurda "gazel" türü önemli yer tutar.
Hacivat, konuşmalara katılınca konuşmalar düğümlenir. Diğer bazı kişilerin devreye girmesiyle de düğüm çözülür. Ağalık, Eczane, Hamam, Kanlı Kavak, Kanlı Nigar, Sünnet, Bahçe Sefası, Yangın, Ferhat ile Şirin fasıl isimlerinden bazılarıdır.
Bitiş: Bu bölüm oldukça kısadır. Bu bölümde konu biter, olaylar da çözülmüş olur. Karagöz ile Hacivat arasında kısa bir söyleşme geçer. Bu konuşmanın sonu kavga ile biter. Oyundan çıkarılacak sonuç bu söyleşmede belli olur.
Hacivat Karagöz'e hitaben: "Yıktın
perdeyi eyledin viran/Varayım sahibine haber vereyim heman" diyerek oyunun
bittiğini ilan eder. Bu arada kusurlar için özür diler ve sıradaki oyunu
duyurup perdeden ayrılır. Karagöz de "Her ne kadar sürç-i lisan ettik ise
affola!" der ve böylece oyun sona erer.
Karagöz; okumamış halkı;
Hacivat da aydın kişileri temsil eder. Karagöz; düzgün bir işi olmayan
Hacivat'ın bulduğu işlerde çalışan birisidir. Mert, cesur, meraklı açık açık
her şeyi konuştuğu için başı beladan kurtulmaz.
Hacivat; kurnaz, içten pazarlıklı, herkesin nabzına göre şerbet veren biridir. Karagöz'den daha kültürlüdür. Karagöz oyunundaki diğer önemli kişiler şunlardır:
Çelebi: Genç, züppe, mirasyedi, ailesinden kalan mirasla geçinen, kibar, konuşması düzgün biridir.
Tiryaki: Uyuşturucu, tütün, nargile, kahve vb. keyif verici maddelere düşkün biridir.
Tuzsuz Deli Bekir: Sarhoş, zorba bir tip olup kaba kuvvetine çok güvenen kavgacı bir tiptir.
Kürt: Hamal bekçi rollerindeki bu kişiler belli bir şiveyle konuşurlar.
Arnavut: Bahçıvan, korucu, bozacı, ciğerci rolündedir. Sahte kabadayı gibidir. Çabuk sinirlenip silahına davranır fakat çabuk geri çekilir.
Acem: İran veya Azerbaycan'dan gelen zengin, tüccar tiplerdir. Eğlenceye düşkündürler.
Arap: Dilenci, kahve dövücüsü rolündeki Ak Arap ve köle rolündeki Zenci Arap olarak geçer. Kına, fıstık, kahve satar.
Beberuhi: Yaygaracı bir tiptir. Hızlı hızlı konuşup sürekli ağlayan biridir. Cüce ve aptal olarak da bilinir.
Ermeni: Oyunda kuyumculuk mesleği ile öne çıkar. Müziği oldukça sever.
Yahudi: Pazarlıkçı, inatçı, korkak bir tiptir. Oyunda ya sarraf ya da tefecidir.
Laz: Elinde sürekli bir kemençe vardır. Çabuk sinirlenen çabuk sakinleşen bir tiptir.
Kayserili: Bakkal veya pastırmacıdır. Kayseri şivesiyle konuşur. Kolunda yumurta sepetiyle dolaşır.
Çerkez: Belinde kılıç taşır.
Rumelili: "Pehlivan" ve "arabacı" olarak ön plana çıkar.
Kastamonulu: İri yarı biridir. Oduncu veya bekçi rolündedir.
Frenk: Tüccar veya terzi rolündedir.
Matiz: Sarhoş, külhanbeyi tiplemesiyle ön plana çıkar. Elinde sürekli şarap şişesi vardır.
Zenne: Oyunun temasına göre farklı farklı rollerdeki kadın tiplerdir.
Zeybek: Zalimin karşısında duran halk kahramanıdır.
Çengi: Oyunun sonunda ortaya çıkıp oynayan tiplerdir.
Cazu: Doğaüstü yetenekleri olan yaratıklardır.
Cin: Olağanüstü yaratık olarak geçer.
Aptal Bekçi
Orman
Balık
Bursalı Leyla
Büyük Evlenme
Cincilik
Bakkallık
Ters Evlenme
Eczane
Ferhat ile Şirin
Hamam
Hekimlik
Cambazlar
Kanlı Kavak
Kanlı Nigar
Ağalık
Ortaklar
Aşçılık
Şairlik
Kırgınlar
Kütahya Çeşmesi
Leyla ile Mecnun
Mak Çıkarma
Cazular
Mandıra Safası
Sahte Esirci
Meyhane
Bahçe
Salıncak Oyunu
Sünnet oyunu
Hain Kahya
Tahir ile Zühre
Tahmis
Tımarhane
Yalova Safası
Yazıcı
Ödüllü
ÖYLE Mİ DERLER?
...
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder