İrsal, göndermek; mesel, atasözü anlamına gelmektedir. Yazı veya sözde atasözü ya da vecize kullanma sanatına irsali mesel denir. Bu sanata başvurmaktaki amaç inandırıcılığı artırmak, iknayı başarmak ve düşünceyi daha anlaşılır hale getirmektir.
İrsali mesel sanatının başlıca özellikleri:
- Mecaza
dayalı bir söz sanatı olup "örneklendirme" anlamına da gelir.
- Darb-ı
mesel olarak da bilinir.
- İrsali
mesel, eski zamanlardan günümüze kadar hoşa giden herkes tarafından kabul
gören sözleri kapsar.
- Duygudan
ziyade düşünceye dayanan bir söz sanatıdır.
- İrsali
mesel sanatında sadece Türkçe atasözleri değil Arapça ve Farsça atasözleri
de kullanılır.
İrsali Mesel Sanatına Örnekler
Örnek 1
Deme olmaz küçüktür büyük
Açıklama: Dizelerde "Damlaya damlaya göl olur." atasözüyle irsali mesel sanatı oluşmuştur.
Örnek 2
Allah'a sığın şahs-ı halimin gazabından
(Ziya Paşa)
Açıklama: Şair, asıl, sakin görünen kimselerden korkmak gerektiğini söylemektedir. "Yumuşak atın çiftesi pektir." atasözü ile düşüncesini pekiştirmeye çalışmıştır. Bu sözle de irsali mesel ortaya çıkmıştır.
Örnek 3
Âyînesi iştir kişinin lâfa bakılmaz
(Ziya Paşa)
Açıklama: İnsanın hüneri şahsı eserinde şekil bulur. Yani insanın asıl kıymetini eserleri belirler. "Âyînesi iştir kişinin lâfa bakılmaz." atasözü ile de düşüncelerini belirginleştirip atasözüne başvurmuştur. Böylece irsali mesel sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 4
Eğer olsa derler kelin merhemi
(İzzet Molla)
Em: merhem
Açıklama: "Kel olan kişi merhem bulsa önce kendi başına sürer." atasözü irsali mesel sanatının olduğu yerdir.
Örnek 5
Ey güzellik göğüne hurşid olan yakma bizi
Hûrşîd: güneş
Açıklama: Şair, sevgiliyi güneş ile özdeşleştirerek kendisini yakmamasını istemektedir. Eğer sevgili onu yaksa o da ah edecek. Bunun sonunu da bir atasözü ile tamamlamıştır. "Kimsenin ahı yerde kalmaz." sözü ile irsali mesel sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 6
Cihân-ârâ cihan içindedir arayı bilmezler
(Hayalî Bey)
Açıklama: "Balıklar denizin içindedir denizi bilmezler." sözüyle irsali mesel sanatı oluşmuştur.
Örnek 7
İnsana sadakat yaraşır görse de ikrah
(Ziya Paşa)
İkrah: kötülük
Açıklama: Birinci dizede şair, kişinin kötülük görse dahi iyilikle buna karşılık vermesi gerektiğini söylemektedir. Bu düşüncesini bir atasözü ile desteklemiştir. "Allah doğruların yardımcısıdır." sözü irsali mesel'in olduğu yerdir.
Örnek 8
Meseldir, gülşen-i âlemde bir gülle bahar olmaz.
(İzzet Molla)
Açıklama: Büyük işlerde bir iki kişinin fikri, kararı değil de çoğunluğun kararı önemlidir. Bu düşünce "Bir gülle bahar gelmez." sözüyle desteklenmiştir. Yani irsali mesel sanatına başvurulmuştur.
Örnek 9
Kirpikleri uzundur yârin hayâle sığmaz
(Hevâî)
Açıklama: Şair, ilk dizede sevgilinin kirpiklerinin uzun olduğunu söylemeye çalışmaktadır. Uzunluğunun da hayal ötesi olduğunu söyleyip ikinci dizede bunu bir atasözü ile desteklemektedir. "Mızrak çuvala sığmaz." sözü de irsali mesel sanatının olduğu yerdir.
Örnek 10
Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir
(Ziya Paşa)
Tekdir: azarlama
Açıklama: Nasihat, öğüt ile yola gelmeyeni azarlamak gerekir. Azarlama da fayda etmezse o kişi dayağı hak ediyor, demektir. Şair bu düşüncesini irsalı mesel sanatıyla etkili kılmaya çalışmaktadır.
Örnek 11
Sözde darbü'l mesel irâdına söz yok ammâ
(Nabi)
Darb-ı mesel: atasözü, etkili söz
Açıklama: Nabi, herkes bir atasözü kullanarak bir etkililik oluşturmaya çalışıyor, diyor. Önemli olan kişinin de atasözü değerinde bir söz bırakmasıdır, düşüncesi dizelerde belirgin olan düşüncedir.
Örnek 12
Balık baştan kokar bunu bilmemek,
(Seyrani)
Açıklama: Seyrani, "Balık baştan kokar." sözüyle irsali mesel sanatından faydalanmıştır.
Örnek 13
Çağır Karac'oğlan çağır
(Karacaoğlan)
Açıklama: "Taş düştüğü yerde ağırdır." atasözü ile irsali mesel sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 14
Esnafa da biraz insaf gerekir
Örnek 15
Bed-asla necâbet mi verir hiç üniforma
(Ziya Paşa)
Bed-asl: kötü soylu
Açıklama: Şaire göre kötü soylu olan bir kişi baştan kaybetmiştir. Tıpkı bir eşek gibi. Altından semer de bıraksan sırtına eşek yine eşektir, diyor. Düşüncesini etkili kılmak için irsali mesel sanatına başvurmuştur.
Örnek 16
Güldürmez âdemi dehr akıtmayınca göz yaş
(Hayali)
Dehr: zaman, dünya
Açıklama: İnsanoğlu gözyaşı akıtmayana kadar bu dünya insana mutluluk vermez. "Ağlamayan bebeğe mama vermezler." atasözü ile irsali mesel sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 17
Tok olanlar bilmez çektiğini aç kalanın
(Sami)
Şitâ: kış
Açıklama: Şair, dizelerde güzel giyinen kimseye kışın soğuğu fazla tesir etmez, düşüncesini savunmaktadır. Ona göre kış yaz aynıdır. "Aç olanların halini tok olanlar anlayamaz." sözüyle de irsali mesel sanatı ortaya çıkmıştır.
Örnek 18
Habîb eşiği rakîbe şeref verirdi velî
(Necâti)
Zağ: karga
Açıklama: Rakibin sevgilinin kapısının eşiğinde olması ona bir şeref verir ama gerçeği değiştiremez çünkü yeşillikte gezmekle karga bülbül olmaz. "Karga, bağda gezmekle bülbül olmaz." sözüyle irsali mesel sanatı oluşmuştur.
Örnek 19
"Kadr-i zer zer-ger şinâsedkadr-i gevher gevherî"
(Nefi)
Açıklama: İrsali meselde sadece Türkçe atasözleri değil Arapça ve Farsça atasözleri de kullanılmıştır. Yukarıdaki "Kadr-i zer zer-ger şinâsedkadr-i gevher gevheri" sözü bir Farsça atasözüdür. Farsça atasözünün anlamı:
Kadr-i zer zer-ger şinâsedkadr-i gevher gevheri: Altının kıymetini, değerini ancak kuyumcu olan cevherin kıymetini de bu işle uğraşan kişiler bilir.
Örnek 20
Elbette bu hâlimden o yârin haberi var
(III. Murat)
Açıklama: İrsali meselde sadece Türkçe atasözleri değil Arapça ve Farsça atasözleri de kullanılmıştır. Sözün gücünü etkili kılmak için dizelerde bir Arap atasözü kullanılmıştır. "Fi'l-kalbi mine'l-kalbi ile'l-kalbi sebîlâ" sözüyle de irsali mesel sanatı ortaya çıkmıştır. Arapça atasözün anlamı:
Fi'l-kalbi mine'l-kalbi ile'l–kalbi sebîlâ: Kalpten kalbe yol vardır.
Ayrıca bakınız
Elinize sağlık güzel derlemişsiniz
YanıtlaSil