Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcükler denir. Sesçe aynı olan bu sözcüklerin karşıladıkları kavramlar tamamen farklıdır. Sesteş sözcükler yalın halde olabildiği gibi ek alarak da kullanılabilir.
Bahçemizden bir gül kopardı, gitti. (çiçek adı)
Senin yüzün benim yüzümden daha yuvarlaktır. (organ)
Kilolarını vermek istiyorsan akşamları yüz. (yüzmek fiili)
Akşam yüz kişi bize gelmişti. (sayı anlamında)
Bu yaz amcamlar bize gelecek. (mevsim)
Ben çıkarken oğlum sen yazını yaz. (yazmak eylemi)
Kuğular o güzelim yerde suya daldı. (batmak, içine girmek)
Çocuk yok yere ağacın dallarını kırmaya çalışıyordu. (budak)
Kaleci hemen topu ona atar. (paslaşmak)
Ben, güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildim. (kişi, fert)
O çay ağır akar yorgun mu bilmem. (dere, ırmak)
İkindi vakti bahçede oturmuş çay içiyorlardı. (içilen bir bitki)
Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır. (sıvı akışkan madde)
Ben bir daha hiç kanar mıyım size canım. (inanmak)
El elin eşeğini türkü söyleyerek arar. (yabancı)
Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor. (üzerinde seyredilen yer)
Haberi duyunca yoldu saçlarını kadıncağız. (çekmek, koparmaya çalışmak)
Not: Üzerinde düzeltme işareti (^) bulunan sözcükler eş sesli (sesteş) sözcük değildir. Ünlü harfler üzerinde bulunan düzeltme işareti (^) sesteşliği bozar.
Örnek
Adet (tane), Âdet (gelenek, görenek)
Kar (yağış şekli), Kâr (kazanç)
Aşık (eklem kemiği), Âşık (tutkun, vurgun)
Adem (yokluk), Âdem (insan)
Yar (Uçurum), Yâr (sevgili)
Hala (Babamızın kız kardeşi), Hâlâ (şu ana kadar)
Kara bulutlar üzerimizde dolaşıyordu.
Karalara bürünen kadın etrafına dikkat etmeden yürüyordu.
Yukarıda koyu yazılmış sözcükler arasında çok anlamlılık ilişkisi olduğundan bu sözcükler eş sesli (sesteş) sözcükler olarak kabul edilmez.
Arkadaşım doğum gününde bunu bize aldı.
Annesini üzünce
ilk işi onun gönlünü almak oldu.
Birinci cümledeki "al-" sözcüğü gerçek anlamda kullanılmıştır. "Satın almak" anlamına gelmektedir. İkincisinde ise "al-" sözcüğü gerçek anlamından uzak bir anlamda kullanılmıştır. Bu iki kelime arasında sesteşlik değil çok anlamlılık ilişkisi vardır.
Ayakkabının bağı gevşek
olmuş. (temel anlam)
Mustafa'nın Esma ile bir bağı kalmamış. (mecaz)
Birinci cümledeki "bağ" ile ikinci cümledeki "bağ" sözcükleri arasında sesteşlik değil çok anlamlılık ilişkisi vardır.
Adamın dişleri çürümüş.
(gerçek anlam)
O ancak bize diş geçirebiliyor. (mecaz anlam)
Yukarıda yazılı "diş" sözcükleri arasında eş seslilik değil çok anlamlılık ilişkisi vardır.
Not: Eş seslilik aynı zamanda dilimizde cinas sanatını ortaya çıkarmıştır.
Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Not: Ortak kökler de eş sesli (sesteş) sözcükler içerisinde değerlendirilmez. Ortak köklerde sözcükler arasında bir anlam ilişkisi olduğundan sözcükler arasındaki sesteşlik ilişkisi bozulur.
Bir kutu boya ile bütün sınıfı boyadı.
Not: Dilimizde yazılış ve söylenişlerinde bir veya birden fazla harf eksikliği olan bazı sözcükler vardır. Bu sözcükler eş seslilik özelliği taşımaz.
Öğle/öyle
Ak: beyaz
Al: kırmızı
Al: almak eylemi
At: hayvan
At: atmak eylemi
Ben: kişi, şahıs
Ben: siyah işaret
Bin: sayı
Bin: binmek eylemi
Çay: içecek
Çay: akarsu
Dil: bir organımız
Dil: lisan
Diz: vücut parçası
Diz: dizmek eylemi
El: bir organımız
El: yabancı
Gül: çiçek
Gül: gülmek eylemi
İt: köpek
İt: itmek eylemi
Kaz: kümes hayvanı
Kaz: kazmak eylemi
Kır: boş, geniş alan
Kır: kırmak eylemi
Yar: uçurum
Yar: sevgili
Yaş: zaman kavramı
Yaş: ıslak, nemli
Yaz: mevsim
Yaz: yazmak eylemi
Yüz: bir sayı
Yüz: yüzmek fiili
Yüz: surat, çehre
Ayrıca bakınız
Sözcüklerde Anlam İlişkileri
Sözcüklerde Anlam Olayları
Anlam Değişmeleri
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder