Divanu Lugait't Turk (11. yy)

Türk dilinin bilinen ilk sözlüğüdür. 1072-1074 yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından Bağdat'ta yazılmış ve Abbasi halifesine takdim edilmiştir.

Bir sözlük olarak hazırlanmasına rağmen Türk sosyolojisi, psikolojisi, tarihi, edebiyatı, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgiler veren önemli bir eserdir. 

Divanü Lügati't Türk, Türkçe-Arapça bir sözlüktür. Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügait Türk adlı eserini Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu kanıtlamak için yazmıştır.

İslami Dönem Türk Edebiyatının önemli eserlerinden olan Divân-ı Lügati't-Türk'e Kaşgarlı Mahmud şöyle başlar;

Esirgeyen ve koruyan Allah'ın adıyla, Allah'ın devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm. Allah, onlara Türk adını verdi ve yeryüzüne hâkim kıldı. Cihan imparatorları Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin yuları Türklerin eline verildi. Türkler, Allah tarafından bütün kavimlere üstün kılındı…


Divanü Lügatit Türk'ün Özellikleri

  • 11. yüzyılda kaleme alınmış bir eserdir.
  • Eserde 7500 Türkçe sözcüğün Arapça karşılığı verilmiştir. Her bir maddeden sonra bazı Türkçe metinler örnek olarak verilmiştir. Bu yönüyle eser, ansiklopedik eser niteliğindedir.
  • Türkçenin ilk sözlüğü olması, dil bilim açısından da önemli olduğunu gösterir. Türkçenin dil bilgisi kuralları ve şive özellikleri de eserde yer alır.
  • Türkçenin ilk antolojisidir.
  • Kaşgarlı Mahmut, bu eserini oluşturma aşamasında pek çok Türk boyunu gezerek derlemeler yapmıştır.
  • Eser, İslamiyet'ten Önceki Türk Edebiyatının sav, sagu, koşuk örneklerini içermesi, edebiyatımızın kaynağını belirlemesi açısından da önemlidir.
  • Eserin içerisinde hece ölçüsüyle yazılmış birçok dörtlük yer alır.
  • Divanü Lügatit Türk, Türk lehçelerinde yer alan harflerin alfabe sıralarına göre tanzim edilmiş eserde örnek cümleler de yer almıştır.
  • Divanü Lügatit Türk'ün tek yazma nüshası vardır.
  • Eserin düzyazı ile yazılmış olması onu diğer eserlerden ayırır. Eserde yer alan sagu ve koşuk gibi şiir parçaları nazmın da eserde olduğunu gösterir.
  • Eserin orijanilinin nerede olduğu bilinmemektedir. Elimizdeki nüsha İstanbul Fatih'teki Millet Kütüphanesi'nde yer alan nüshadır.
  • Kitabın yazıldığı metin Hakaniye lehçesiyle, kitaptaki açıklamalar da Arapçayla yazılmıştır.
  • Divanü Lügatit Türk'ün, Türk Dil Kurumu tarafından 1941'de basımı yapılmıştır.
  • Eser, ilk kez Kilisli Rıfat Bilge gözetiminde 1915-1917 yılları arasında tercüme edilmiştir.
  • Eserde Türklerin o dönemde yaşadığı coğrafya ile ilgili bir haritada yer almaktadır.

Divanü Lügait Türk'te Geçen Atasözlerinden Seçmeler

Erdem başı tıl. (Erdemin başı dildir.)

Tag tagka kawuşmas, kişi kişike kawuşur. (Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.)

Közden yırasa köngülden yeme yırar. (Gözden ırak olan gönülden de ırak olur.)

Aç ne yemes, tok ne temes. (Aç yemeğini bütünüyle yer, tok olan da neler demez.)

Etli tırngaklı adırmas. (Et tırnaktan ayrılmaz.)


KAŞGARLI MAHMUD

Kasgarli Mahmut

11. yüzyılda yetişen ilk Türk dil bilgini olan Kaşgarlı Mahmut, isminden de anlaşıldığı üzere Kaşgar'da doğmuştur. Karahanlılar döneminde yetişmiş ve iyi bir eğitim almıştır.

Türk kültür ve medeniyetinin Araplara tanıtılmasında büyük rol oynamıştır. Kaşgarlı Mahmut, bir müddet Bağdat'ta kalmış ömrünün son demlerini Kaşgar'da geçirmiş ve burada hayata veda etmiştir.

Ayrıca bakınız

Posted by at

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)