Bir amaca yönelik yargıları içeren
cümlelere amaç-sonuç cümlesi denir. "Hangi amaçla?" sorusunun fiile
yöneltilmesiyle amaç-sonuç ilişkisi bulunur. Amaç; insanların yerine getirmek
istedikleri düşünceye denir. "İçin" edatı başta olmak üzere
"diye, üzere..." edatları amaç-sonuç ilişkisini bağlayan
sözcüklerdir. Amaç-sonuç ilişkisi olan cümleler, amaç-sonuç cümlesi
olarak adlandırılır.
Püf noktası: "İçin"in olduğu yere "amacıyla" sözcüğü getirilebilen cümleler genellikle "amaç-sonuç ilişkisi" olan cümlelerdir. Cümlede "için" edatı yoksa cümleyi "için" edatının olabileceği şekle dönüştürdükten sonra bu sözcüğün yerine "amacıyla" sözcüğünü getirmeliyiz. Cümlede anlamsal ve şekilsel bütünlük sağlanırsa cümle, amaç-sonuç cümlesi; sağlanmazsa büyük bir ihtimalle neden-sonuç cümlesidir.
Amaç-Sonuç Cümleleri ile İlgili Açıklamalı Örnek Cümleler
Püf noktası: "İçin"in olduğu yere "amacıyla" sözcüğü getirilebilen cümleler genellikle "amaç-sonuç ilişkisi" olan cümlelerdir. Cümlede "için" edatı yoksa cümleyi "için" edatının olabileceği şekle dönüştürdükten sonra bu sözcüğün yerine "amacıyla" sözcüğünü getirmeliyiz. Cümlede anlamsal ve şekilsel bütünlük sağlanırsa cümle, amaç-sonuç cümlesi; sağlanmazsa büyük bir ihtimalle neden-sonuç cümlesidir.
Amaç-Sonuç Cümleleri ile İlgili Açıklamalı Örnek Cümleler
Örnek 1
Öğretmenle görüşmek için okula gitti.
Cümlede "için" edatının olduğu yere "amacıyla" sözü
getirebilir. Yani cümle "Öğretmenle görüşmek amacıyla okula gitti."
şekline dönüşebilmektedir. Cümlede şekilsel ve anlamsal bütünlük korunduğundan
cümle, amaç-sonuç ilişkisi olan bir cümledir.
Örnek 2
Okula gelmediği için yok yazılmış.
Cümlede "için" edatının olduğu yere "amacıyla" sözcüğünü
getirdiğimizde cümle anlamsız olmaktadır. Yani "Okula gelmediği amacıyla
yok yazılmış." şeklinde olur ki cümle, anlamsal ve şekilsel açıdan bozuk
bir cümle olur. Öyleyse burada amaç-sonuç ilişkisi değil neden-sonuç ilişkisi
vardır.
Not: Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde amaç henüz gerçekleşmemiştir. Neden-sonuç ilişkisi olan cümlelerde ise neden gerçekleşmiştir.
Not: Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde amaç henüz gerçekleşmemiştir. Neden-sonuç ilişkisi olan cümlelerde ise neden gerçekleşmiştir.
Örnek 1
İşe gitmediği için işten atılmış.
Yukarıdaki cümle bir neden-sonuç cümlesidir. Cümlenin neden-sonuç cümlesi
olduğunu gösteren iki önemli ipucu vardır. Birincisi, yukarıdaki açıklamada da
değinildiği gibi "neden" zamansal olarak gerçekleşmiş, geçmişte
kalmıştır. Yani "işe gitmediği için" kısmı. Neden-sonuç cümlesi
olduğunu gösteren ikinci ölçüt ise "için" edatının olduğu yere
"amacıyla" sözcüğünün gelmemesidir. Öyleyse cümlede amaç-sonuç
ilişkisi değil neden-sonuç ilişkisi vardır.
Örnek 2
İşe gitmek için yola çıktı.
Cümlede "amaç-sonuç ilişkisi"
vardır. Amaç-sonuç cümlesi olduğunu gösteren birinci ölçüt "amaç"
kısmının henüz gerçekleşmemiş olmasıdır. Yani amaç kısmını oluşturan "işe
gitmek" henüz gerçekleşmemiştir. İkinci ölçüt ise "için"
edatının olduğu yere "amacıyla" sözcüğünün gelebilmesidir. Yani
"İşe gitmek amacıyla yola çıktı." şeklinde bir cümle ile karşılaşırız
ki cümle, her açıdan doğru bir cümledir. Öyleyse burada amaç-sonuç ilişkisi
vardır.
Örnek 3
Ders anlatmak için ayağa kalktı.
Cümlede yükleme "hangi amaçla ayağa
kalktı?" sorusunu yönelttiğimizde "ders anlatmak için" cevabını
alırız. "İçin" edatı ipucudur. Cümlede yer alan "için"
edatı yerine "amacıyla" getirilebildiği için cümlede amaç-sonuç
ilişkisi vardır. Cümleyi bu haliyle yazdığımızda cümle "Ders anlatmak
amacıyla ayağa kalktı." şeklinde olur. Bu da gerek anlamsal gerekse
şekilsel olarak doğru bir cümledir.
Örnek 4
Örnek 4
Zengin olmak için sürekli çalışıyordu.
Daha zengin olmamıştır. Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde amacın gerçekleşmemiş olması önemli bir ölçüttür. "İçin" edatının olduğu yere "amacıyla" sözcüğü getirilebildiği için cümle, amaç-sonuç ilişkisi olan bir cümledir. Cümleyi yazacak olursak "Zengin olmak amacıyla sürekli çalışıyordu." şeklinde olur.
Daha zengin olmamıştır. Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde amacın gerçekleşmemiş olması önemli bir ölçüttür. "İçin" edatının olduğu yere "amacıyla" sözcüğü getirilebildiği için cümle, amaç-sonuç ilişkisi olan bir cümledir. Cümleyi yazacak olursak "Zengin olmak amacıyla sürekli çalışıyordu." şeklinde olur.
Örnek 5
Annesini görmek için İstanbul'a gitmiş.
"Annesini görmek" cümlenin amaç; "İstanbul'a gitmek" ise sonuç kısmıdır. Bağlantının olduğu yere yani "için" edatının yerine "amacıyla" gelebildiği için cümle, amaç-sonuç cümlesidir.
"Annesini görmek" cümlenin amaç; "İstanbul'a gitmek" ise sonuç kısmıdır. Bağlantının olduğu yere yani "için" edatının yerine "amacıyla" gelebildiği için cümle, amaç-sonuç cümlesidir.
Örnek 6
Sınavda başarılı olayım diye bu yazıyı
okuyor.
Cümle, amaç-sonuç ilişkisi taşıyan bir cümledir. Burada öncelikle "diye" edatının "için" edatına dönüştürülmesi gerekir. Bu şekilde cümle şöyle olur: "Sınavda başarılı olmak için bu yazıyı okuyor." Daha sonra "için" edatı yerine "amacıyla" sözcüğünü getirmeliyiz. Yani cümle; "Sınavda başarılı olmak amacıyla bu yazıyı okuyor." şeklini alır ki bu da anlam ve şekilsel bakımdan doğru bir cümledir.
Cümle, amaç-sonuç ilişkisi taşıyan bir cümledir. Burada öncelikle "diye" edatının "için" edatına dönüştürülmesi gerekir. Bu şekilde cümle şöyle olur: "Sınavda başarılı olmak için bu yazıyı okuyor." Daha sonra "için" edatı yerine "amacıyla" sözcüğünü getirmeliyiz. Yani cümle; "Sınavda başarılı olmak amacıyla bu yazıyı okuyor." şeklini alır ki bu da anlam ve şekilsel bakımdan doğru bir cümledir.
Örnek 7
Teşekkür almak için son yazılılara daha çok çalıştı.
"Teşekkür almak amacıyla son yazılılara daha çok çalıştı." şekline dönüştürdüğümüzde cümledeki anlam bozulmadığı için cümle, amaç-sonuç ilişkisi olan bir cümledir. "Teşekkür almak" amaç; "yazılılara daha çok çalışmak" ise sonuçtur.
"Teşekkür almak amacıyla son yazılılara daha çok çalıştı." şekline dönüştürdüğümüzde cümledeki anlam bozulmadığı için cümle, amaç-sonuç ilişkisi olan bir cümledir. "Teşekkür almak" amaç; "yazılılara daha çok çalışmak" ise sonuçtur.
Örnek 8
Çeklerini ödemek için arabasını satmış.
Cümlede amaç-sonuç ilişkisi vardır. Amaç
kısmı "çeklerini ödemek"; sonuç kısmı ise "arabasını
satmak"tır. "İçin" edatı yerine "amacıyla" gelebildiği
için cümle, amaç-sonuç cümlesidir.
Not: Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde bazen bir sonucun birden fazla amacı; bir amacın da birden fazla sonucu olabilir.
Örnek 1
Amcasını ziyaret etmek ve bir iş görüşmesi yapmak için İstanbul'a gitmiş.
Not: Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde bazen bir sonucun birden fazla amacı; bir amacın da birden fazla sonucu olabilir.
Örnek 1
Amcasını ziyaret etmek ve bir iş görüşmesi yapmak için İstanbul'a gitmiş.
Cümlede "amcasını ziyaret etmek"
ve "iş görüşmesi yapmak" amaç-sonuç ilişkisinin amaç kısımlarıdır.
Yani iki amaç vardır. Sonuç ise tektir. "İstanbul'a gitme" kısmıdır.
Örnek 2
Sınavda istediğini elde etmek için hem dershaneye gidiyor hem de özel ders
alıyor.
Cümlede bir amaç, iki sonuç vardır. Amaç, "sınavda istediğini elde
etmek"; "dershaneye gitmek" ve "özel ders almak" da
sonuçlardır.
Not: Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde bazen sonuç kısmı amaç kısmından önce gelebilir.
Örnek 1
Not: Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde bazen sonuç kısmı amaç kısmından önce gelebilir.
Örnek 1
Büyük bir aşkla düşmüştü yola Veysel Karani, onu göreyim diye.
Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde genellikle önce amaç sonra sonuç kısmı yer alır. Bu cümlede aksi bir durum söz konusudur. "Onu görmek" amaç iken "büyük bir aşkla yola düşmek" de sonuçtur. Yani önce sonuç sonra amaç gelmiştir.
Ayrıca bakınız
Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde genellikle önce amaç sonra sonuç kısmı yer alır. Bu cümlede aksi bir durum söz konusudur. "Onu görmek" amaç iken "büyük bir aşkla yola düşmek" de sonuçtur. Yani önce sonuç sonra amaç gelmiştir.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder