Edebiyat Okulu: Cümle Vurgusu

Vurgu, bir cümlede konuşma veya okuma sırasında kelime veya kelime grubunun daha baskılı ve kuvvetli söylenmesidir.

Türkçede cümle vurgusu fiil cümlelerinde yükleme en yakın sözcük veya sözcük grubu üzerinde; isim cümlelerinde ise ya yüklemin üstünde ya da yüklemle birlikte yüklemden önceki kavram üzerinde yer alır. Cümlede vurgulanan sözcük ya da sözcük grubunu bulmak için öncelikle cümlenin öğeleri bulunur. Öğeler, yükleme olan yakınlıklarına göre değerlenir.

1. Fiil Cümlelerinde Vurgu

Yüklemi fiil olan cümlelerde vurgu, yüklemden hemen önceki sözcük ya da sözcük grubu üzerindedir.

Örnek

Mustafa yarın otobüsle İstanbul'a gidecek.
(yer vurgulanmış)

İstanbul'a yarın Mustafa otobüsle gidecek.
(vasıta vurgulanmış)

Mustafa otobüsle İstanbul'a yarın gidecek.
(zaman vurgulanmış)

Otobüsle İstanbul'a yarın Mustafa gidecek.
(kişi vurgulanmış)

2. İsim Cümlelerinde Vurgu

Yüklemi isim soylu olan sözcüklerde vurgu ya yüklemin üzerinde -ki genellikle bu şekildedir- ya da yüklemle birlikte yüklemden önceki kavram üzerinde bulunur.

Örnek

Furkan, derslerinde oldukça başarılıdır.
Yüklem

Yüklem, isim soylu bir sözcük olduğundan vurgu, yüklemin hemen üzerindedir. Yani "başarılıdır" sözcüğü vurgulanmıştır.

Okulumuza gelen Mustafa'nın babasıydı.
Yüklem

Yukarıdaki cümlede vurgu yüklemin üzerindedir. Yüklemin isim soylu olması buna neden olmuştur. Yüklem, bu cümlede bir sözcükten değil bir sözcük grubundan oluşmuştur.

Okulumuzun en çalışkan öğrencisidir.
Yüklem

Yukarıdaki cümlenin yüklemi isim soyludur. Yüklem, isim soylu sözcüklerden oluştuğu için vurgu yüklem üzerindedir. Yüklem, belirtili isim tamlamasından oluşmuştur.

Sınıfa geç gelen kişi Tuba'ydı.
Yüklem

Yukarıdaki cümlede yüklem isim soyludur. Vurgu yüklemin üzerindedir.

En güzel şey dinlenmektir.
Yüklem

Yukarıdaki cümlenin yüklemi bir fiilimsiden oluşmuştur. Fiilimsiler, fiilden isim yapım eki aldıklarından isim sayılır. Vurgu da yüklem üzerindedir.

Bunu bize kazandıran sendin.
Yüklem

Yukarıdaki cümlenin yüklemi isim soylu bir sözcük olan zamirden oluşmuştur. Vurgu, yüklem üzerindedir.

Hayat mücadele ve inançtır.
Yüklem

Yukarıdaki cümlede yüklem bir bağlaç grubundan oluşmuştur.

Her şey senin içindir.
Yüklem

Yüklem; edat grubundan oluşmuştur. Edatlar da isim soylu sözcükler sayıldıklarından vurgu, yüklem üzerindedir.

Üzerindeki elbiselerin çoğu yırtık pırtıktı.
Yüklem

Yüklem, ikilemeden oluşmuştur. Yüklemi oluşturan ikilemeler isim soylu sözcükler olduklarından vurgu yüklemin üzerindedir.

3. Soru Cümlelerinde Vurgu

Soru cümlelerinde vurgu, soru anlamını sağlayan sözcükte yer alır.

Örnek

Dün akşam eve niçin geç kalmıştın?
(zarf tümleci vurgulanmıştır)

Bunu sana kim aldı?
(özne vurgulanmıştır)

Onları en son dün nerede gördün?
(dolaylı tümleç vurgulanmıştır)

İstanbul'dan dönerken bize ne almıştı?
(nesne vurgulanmıştır)

Telefonu aldı benden, acaba kimi arayacak?
(belirtili nesne vurgulanmıştır)

Not: "mi" soru edatında vurgu soru ekinin bağlı olduğu sözcük veya sözcük grubundadır. Bu sözcükler de "mi" ekinden önce gelir.

Örnek

Okula her sabah sizi Ali mi bırakır?
(özne vurgulanmıştır)

Her akşam önce yemek mi yemeliyiz?
(belirtisiz nesne vurgulanmıştır)

Çocuklar sabahın bu saatinde okulda mı olurlar?
(dolaylı tümleç vurgulanmıştır)

Onlar size sürekli akşam vaktinde mi gelir?
(zarf tümleci vurgulanmıştır)

Bu komik şeyleri anlatınca sınıftakiler güldü mü?

(yüklem vurgulanmıştır)

Bu saate uyandığına göre çocuğu mu emziriyor?
(belirtili nesne vurgulanmıştır)

Beyaz lale mi biter burada?
(sıfat tamlaması vurgulanmıştır)

Sınıfın kapısı mı kırıldı olaydan sonra?
(isim tamlaması vurgulanmıştır)

Senin için mi alacağız bunları?
(edat grubu vurgulanmıştır.)

Not: "de" bağlacının yer aldığı cümlelerde vurgu bağlaçtan önceki kelime veya kelime grubu üzerindedir.

Örnek

Yarın işimizi bitirdikten sonra okula da uğrayalım.
(dolaylı tümleç vurgulanmıştır)

Planlanan geziye Betül de gelsin.
(özne vurgulanmıştır)

Oraya giderken yemek de yiyelim.
(belirtisiz nesne vurgulanmıştır)

Bize sabah da akşam da uğrasın.
(zarf tümleci vurgulanmıştır)

Okulu da dersi de çok seviyorum.
(belirtili nesne vurgulanmıştır)

Geldi de, gitti de.
(yüklem vurgulanmıştır)

Kırmızı gülü de gelirken al.
(sıfat tamlaması vurgulanmıştır)

Bahçemizin elmaları da al al olmuştu.
(isim tamlaması vurgulanmıştır)

Senin için de her şeyi göze alırım.
(edat grubu vurgulanmıştır)

4. Şart (Koşul) Cümlelerinde Vurgu

Şart bildiren cümlelerde vurgu, şart kipindedir.

Örnek

Bu hızla yürürsek muhtemelen onu yakalayacağız.

Yukarıdaki cümlede vurgu koşul ekinin olduğu sözcüktedir.

Sürekli kitap okursan her sınavda başarılı olursun.

Yukarıdaki cümlede vurgu koşul ekinin olduğu sözcüktedir.

Not: Devrik cümlelerde vurgu aranmaz. Şayet aranırsa da ilgili cümle kurallı (düz) cümleye dönüştürüldükten sonra aranır.

Örnek

Esra alışamadı şehrin uğultulu kalabalığına.

Yukarıdaki cümle devrik bir fiil cümlesidir. Bu cümleyi kurallı (düz) cümleye çevirdikten sonra vurguyu bulmalıyız. Cümle "Esra, şehrin uğultulu kalabalığına alışamadı." şeklinde düz cümle şeklini alır. Bu durumda da vurgu "şehrin uğultulu kalabalığına" kelime grubunun üzerinde olur.

Ayrıca bakınız

Cümle

Olumsuz Yargıyı Olumlu Biçime Dönüştürmek

Mecazlı İfadeleri Yorumlama

Öznel ve Nesnel Cümleler

Doğrudan ve Dolaylı Anlatım

Karşılaştırma Cümleleri

Açıklık-Akıcılık-Duruluk-Yalınlık-Doğruluk