Ses bakımından aynı anlamları farklı sözcüklerin oluşturduğu uyak türüne cinaslı uyak (cinaslı kafiye) denir. Cinaslı uyak aynı zamanda bir edebi sanattır. Halk şiirimizde çok eski zamanlardan beri bu sanata başvurulur.
Cinaslı uyakta yazılışça fark olabilir. Bir dizede yer alan iki kelime, diğer dizede bir araya gelerek tek kelime olabilir. Cinaslı kafiye daha çok mani türünde (cinaslı manide) karşımıza çıkar.
Örnek 1
Güle naz
Açıklama: Yukarıdaki mani, bir cinaslı mani
örneğidir. Cinas, "gül" sözcükleri arasında olmuştur. Gül sözcüğü hem
çiçek adı hem de "gül-" eylemi anlamında kullanılmıştır.
Örnek 2
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
Açıklama: Yukarıdaki dizelerde cinas "geç"
sözcükleri arasında olmuştur. İlk dizedeki "geç " sözcüğü zaman
anlamında; ikinci dizedeki "geç-" sözcüğü "hayatın devamı
anlamında" kullanılmıştır.
Örnek 3
Sinemi
Açıklama: Yukarıdaki manide "ter
sinemi" sözcükleri arasında cinaslı uyak (kafiye) söz konusudur. İkinci
dizede geçen "ter sinemi" terlemek ve çehre ile ilgiliyken dördüncü
dizede geçen "tersine mi" sözü de "zıtlık, karşıtlık"
anlamında kullanılmıştır.
Örnek 4
Yanalı
Açıklama: Yazılışları aynı anlamları farklı
sözcükler arasında cinaslı uyak (kafiye) oluşur. Bu manide de
"yanalı" sözleri arasında cinaslı uyak (kafiye) oluşmuştur. Üçüncü
dizede geçen "yanalı" sözcüğü "dertlenmek, içine düşmek"
anlamındayken; beşinci dizede "ya" seslenme ünlemi ile atların
ayaklarının altına vurulan aletten bahsedilmiştir.
Örnek 5
Budala
Açıklama: Yukarıdaki manide "bu dala"
sözleri arasında cinaslı uyak (kafiye) söz konusudur. İkinci dizede
"bu" işaret sıfatı ile "ağacın dalı"; dördüncü dizede ise
"zekâ yönünden geri, aptal" anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla bu
sözcükler arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur.
Örnek 6
Madem çoban değildin
Açıklama: İkinci dizede yer alan
"sürü" ve "ne" sözcükleri ile dördüncü dizedeki
"sürüne" sözcüğü arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz
konusudur. İkinci dizede sürü ile "küçükbaş hayvan topluluğu";
dördüncü dizede ise "sürünmek" anlamı esastır.
Örnek 7
Açıklama: "Asma" sözcükleri arasında
cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur. İkinci dizedeki "asma"
sözcüğü "ucundan tutturularak aşağıya sarkıtılan kapıdaki asma kilit"
anlamında; dördüncü dizede ise "asma" sözcüğü "idam etmek"
anlamında kullanılmıştır.
Örnek 8
Her nefeste işledim ben bir günah
Açıklama: "Günah" sözcüğü ile "gün
ah" sözcükleri arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) vardır. İlk dizede
geçen "günah" sözcüğü "dince suç sayılan her şey" anlamında;
ikinci dizede ise zaman anlamındaki gün ile ah sözcüğünün birleşmesinden
oluşmuştur.
Örnek 9
Gayet çoktur değil benim yaram az
Açıklama: Yazılışları aynı (ayrı yazılmaları engel
değil) anlamları farklı sözcüklerle yapılan kafiyeye cinaslı kafiye denir.
Yukarıdaki dizelerde de ilk dizede geçen "yaram" ve "az"
sözcükleri birleşerek dördüncü dizede geçen "yaramaz" sözcüğü ile
cinaslı uyak (cinaslı kafiye) oluşturmuştur.
Örnek 10
Bilmem ki yaz mı gelmiş
Açıklama: İkinci dizede geçen "gül"
ve "erken" sözcükleri birleşerek dördüncü dizede geçen
"gülerken" sözcüğü ile cinaslı uyak oluşturmuştur. Her iki dizedeki
bu sözcüklerin anlamlarının farklı olması bu uyağı oluşturmuştur.
Örnek 11
Yaz arar
Açıklama: Bir cinaslı mani örneği olan yukarıdaki örnekte üçüncü dizede geçen "yaz" ve "arar" sözcükleri birleşerek beşinci dizede geçen "ya" ve "zarar" sözcükleri ile cinaslı uyak (cinaslı kafiye) oluşturmuştur.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder